پیچ خوردگی یا تورشن تخمدان پی‌آمد پیچ خوردن تخمدان دور رباط‌های نگهدارنده تخمدان است. این پیچ خوردگی باعث میشود که خون به تخمدان و لوله فالوپ نرسد. چون خون کافی به تخمدان پیچ خورده نمیرسد، پیچ خوردگی تخمدان با درد شدید و علائم دیگر همراه است. چنانچه مشکل خونرسانی مدتی طولانی ادامه داشته باشد، قطع خونرسانی منجر به مرگ بافت میشود. تورشن تخمدان معمولاً فقط بر یک تخمدان اثر میگذارد. این عارضه در اصطلاح پزشکی تورشن آدنکس نیز گفته میشود.
علل پیچ خوردگی تخمدان و افراد مستعد این عارضه
پیچ خوردگی زمانی رخ میدهد که تخمدان ناپایدار باشد. برای مثال وجود کیست یا توده در تخمدان باعث کج شدن تخمدان میشود و آن را ناپایدار میکند. دیگر عاملهای خطر تورشن تخمدان عبارت است از:
- ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک
- بلند بودن رباط تخمدان، رباط نواری فیبری است که تخمدان را به رحم متصل میکند.
- انجام دادن عمل بستن لولههای رحم
- بارداری
- تحت درمانهای هورمونی بودن: درمانهای هورمونی که معمولاً برای ناباروری انجام میشود، تخمدان را تحریک میکند.
هرچند پیچ خوردگی تخمدان محدودیت سنی ندارد، اما این عارضه عموماً در سال هایی رخ میدهد که زن فعالیت جنسی دارد و در سن باروری قرار دارد.
علائم پیچ خوردگی تخمدان
پیچ خوردگی تخمدان باعث بروز علائم زیر میشود:
- درد ناگهانی و شدید در پایین شکم
- شکم درد و گرفتگی عضلات شکم
- حالت تهوع
- استفراغ
علائم معمولاً بدون علامت هشدار و ناگهانی شروع میشود. درد، شکم درد و حساسیت به لمس در ناحیه پایین شکم در بعضی بیماران تا چند هفته حالت رفت و برگشتی دارد. این علائم زمانی بروز می یابد که تخمدان تلاش میکند تا به وضعیت اصلی خود برگردد. درهر حال تورشن تخمدان هرگز بدون درد نیست. چنانچه دچار حالت تهوع یا استفراغ بدون درد شدید، این علائم علت دیگری به جز پیچ خوردگی تخمدان دارد. در هر دو صورت باید برای تشخیص صحیح به پزشک مراجعه کنید.
تشخیص
چنانچه به دلیل پیچ خوردگی تخمدان دچار علائم شدید، به سرعت باید به پزشک مراجعه کنید. هر چه درمان تورشن را بیشتر به تعویق بیاندازید، احتمال بروز عوارض بیشتر میشود. پزشک بعد از ارزیابی علائم و بررسی پرونده پزشکی، معاینه لگن را برای تعیین محل درد و حساسیت انجام میدهد. همچنین پزشک سونوگرافی ترانس واژینال را برای بررسی تخمدان، لوله فالوپ و جریان خون انجام میدهد. پزشک معالج برای تشخیص افتراقی عارضه هایی مانند موارد زیر، دستور آزمایش خون و ادرار میدهد:
- عفونت مجاری ادراری
- آبسه تخمدان
- بارداری اکتوپیک (حاملگی خارج از رحم یا نابجا)
- آپاندیسیت
اگرچه پزشک میتواند تشخیص اولیهی پیچ خوردگی تخمدان را بر مبنای یافته های فوق انجام دهد، تشخیص قطعی معمولاً هنگام جراحی اصلاحی اعلام میشود.
درمان پیچ خوردگی تخمدان
جراحی برای رفع پیچ خوردگی تخمدان و در صورت لزوم، لوله فالوپ انجام میشود. دارو بعد از جراحی برای کاهش خطر عود عارضه تجویز میشود. در بعضی موارد لازم است که تخمدان درگیر برداشته شود.
آمادگی قبل از عمل
برای آمادگی قبل از عمل اوفورکتومی یا تخمدان برداری لازم است که:
مایعی را قبل از جراحی برای پاک کردن روده ها بنوشید.
- قبل از عمل باید ناشتا باشید و مصرف مایعات را نیز کاهش دهید.
- مصرف بعضی داروها را قطع کنید.
- آزمایشهای تصویربرداری مانند سونوگرافی و سی تی اسکن (توموگرافی رایانه ای) را انجام دهید تا جراح طرح بهتری را برای عمل تهیه کند.
برنامه ریزی برای دوران بستری شدن در بیمارستان
ممکن است لازم باشد که چند روز بعد از عمل جراحی تخمدان در بیمارستان بستری شوید. مدت زمان بستری بودن به روش انجام عمل و دلیل انجام جراحی بستگی دارد. قبل از عمل از پزشک معالجتان بپرسید که دوران بهبود چگونه خواهد بود. مدتی که در بیمارستان بستری هستید به وسایل زیر نیاز دارید:
- دمپایی و لباس راحت
- وسایل شخصی مانند مسواک
- وسایلی، مانند کتاب و مجله که سرتان را گرم کند.
برنامه ریزی برای باردار شدن و درمان ناباروری
اگر تصمیم دارید، بچه دار شوید، درباره روش های درمان با پزشک معالجتان مشورت کنید. برای بعضی از عارضه ها کافی است که فقط یک تخمدان برداشته شود، این عمل اصطلاحاً اوفورکتومی یکطرفه گفته میشود. بیمار با داشتن یک تخمدان همچنان سیکل قاعدگی را دارد و میتواند به طور طبیعی باردار شود. اگر هر دو تخمدان برداشته شود، یعنی عمل اوفورکتومی دوطرفه انجام شود، اما رحم در جای خود باقی بماند، بیمار می تواند با بهره گیری از درمان های کمک باروری باردار شود. از پزشک معالجتان بخواهید که متخصص باروری مجربی را برای بررسی روش های درمان ناباروری به شما معرفی کنند.
عمل جراحی تخمدان
جراحی درمان پیچ خوردگی تخمدان به یکی از دو روش زیر انجام میشود:
• لاپاراسکوپی: جراح برش کوچکی را پایین شکم ایجاد میکند و وسیله ظریف و مجهز به منبع نوری را از راه این برش وارد بدن میکند تا بتواند اندام های داخلی بدن را ببیند. جراح برش دیگری را نیز برای دسترسی به تخمدان ایجاد میکند. سپس تخمدان را با یک پروب کند یا وسیله دیگر می چرخاند و به حالت اصلی برمی گرداند. جراحی لاپاراسکوپی تخمدان تحت بیهوشی عمومی انجام میشود و معمولاً سرپایی است. چنانچه بیمار باردار باشد، پزشک روش لاپاراسکوپی را توصیه میکند.
• لاپاراتومی: جراح برش بزرگتری از برش لاپاراسکوپی را در پایین شکم ایجاد میکند تا به تخمدان دسترسی پیدا کند و بتواند آن را با دست بچرخاند و در حالت اصلی قرار دهد. عمل لاپاراتومی تحت بیهوشی عمومی انجام میشود و بیمار باید یک شب بستری شود.
چنانچه مدت زیادی از پیچ خوردن تخمدان گذشته باشد و قطع شدن درازمدت خونرسانی موجب مرگ بافت اطراف شده باشد، جراح تخمدان را با انجام عمل های زیر برمیدارد:
• اوفورکتومی: اگر بافت تخمدان، دیگر زنده نباشد، عمل لاپاراسکوپی تخمدان برداری برای خارج کردن تخمدان از بدن انجام میشود.
• سالپنگو ـ اوفورکتومی: اگر هم بافت لوله فالوپ و هم تخمدان مرده باشد، عمل لاپاراسکوپی برای برداشتن هر دو عضو انجام می شود. همچنین چنانچه بیمار یائسگی را پشت سر گذاشته باشد، این عمل برای پیشگیری از عود کردن تورشن توصیه میشود.
مراقبت بعد از جراحی
بهتر است قبل از عمل هماهنگی های لازم را انجام دهید تا یکی از نزدیکان شما را به خانه برساند و چند روز مراقبتان باشد. اکثر بیماران باید حداقل دو تا سه هفته بعد از جراحی تخمدان مرخصی بگیرند. معاینات منظم در دوران بهبود انجام میشود تا پزشک روند بهبود را زیر نظر بگیرد و دستورات لازم را بدهد.
دوران بهبود بعد از جراحی تخمدان چقدر طول میکشد؟
مدت و چگونگی دوران بهبود بعد از جراحی تخمدان به عامل های متعددی، مانند نوع جراحی بستگی دارد. جراحی لاپاراسکوپی فقط به یک روز بستری شدن نیاز دارد، اما بیماران دو روز یا بیشتر بعد از جراحی باز شکم در بیمارستان بستری میشوند. مراقبت های بعد از عمل به شرایط هر بیمار بستگی دارد، توصیه های عمومی مربوط به دوران بهبود بعد از جراحی تورشن تخمدان عبارت است از:
- استراحت قبل از جراحی و در طول دوران بهبود
- کشیدن نفسهای عمیق و آرامشبخش
- خودداری از بلند کردن اشیاء سنگین یا ورزش کردن
- نداشتن رابطه جنسی
- استفاده نکردن از تامپون در دوران بهبود
- تغییر رژیم غذایی برای جلوگیری از یبوست و در صورت لزوم مصرف دارو برای درمان یبوست
- پرهیز از قرار گرفتن در موقعیت هایی، مانند حمام کردن یا پوشیدن لباس تنگ یا تهیه شده از الیاف مصنوعی، که خطر عفونت در آنها وجود دارد.
همچنین پزشک معالج دستورهای لازم را برای مراقبت از زخم ارائه میدهد که شامل روش تمیز کردن زخم، خشک نگه داشتن ناحیه و تحت نظر گرفتن نشانه های عفونت میشود.
دارو
پزشک معالج داروهای مسکن بدون نسخه زیر را برای رفع علائم در دوران بهبود توصیه میکند:
- استامینوفن (تایلنول)
- ایبوپروفن (ادویل)
- ناپروکسن (الیو)
اگر درد شدیدتر باشد، پزشک داروهای مخدر زیر را تجویز میکند:
- اکسی کودون (اکسی کانتین)
- اکسی کودون با استامینوفن (پرکوست)
پزشک قرص های ضدبارداری با دوز بالا یا گونه های دیگر داروهای ضدبارداری هورمونی را برای کاهش خطر عود پیچ خوردگی تخمدان تجویز میکند.
خطرهای احتمالی و عوارض جانبی جراحی
جراحی تخمدان نیز مانند هر عمل دیگری با احتمال بروز عوارضی همراه است که مهمترین آنها به شرح زیر است:
- لخته شدن خون یا خونریزی شدید
- عفونت
- تشکیل شدن بافت همبند جای زخم
- آسیب عصبی
- پارگی تومور
- آسیب دیدن مجاری ادراری یا اندامهای دیگر
- فتق به دلیل ضعیف شدن عضلات شکم
در موارد نادر بیماران بعد از بیهوشی دچار مشکلات قلبی یا تنفسی میشوند.
هر گونه نشانه بروز عوارض را باید به سرعت به پزشک معالج اطلاع دهید. نشانه ها و علائم نگران کننده بعد از جراحی پیچ خوردگی تخمدان به شرح زیر است:
- تب
- خونریزی غیرعادی یا خروج ترشحات قابل توجه
- قرمزی و ورم نزدیک زخم
- داغ بودن پوست نزدیک زخم
- حالت تهوع و استفراغی که چند روز ادامه داشته باشد.
- دشواری در ادرار کردن
- شکم درد مزمن
- تنگی نفس یا درد قفسه سینه
- نوسانات خلقی
- افسردگی
عوارض پیچ خوردگی تخمدان
هر چه تشخیص و درمان تورشن تخمدان دیرتر انجام شود، بافت تخمدان مدت طولانی تری در معرض خطر خواهد بود. جریان خون در تخمدان و احتمالاً لوله فالوپ به علت پیچ خوردگی کاهش می یابد. اختلال مزمن در خونرسانی منجر به نکروز (مرگ بافت) میشود. در این صورت پزشک تخمدان و دیگر بافت های آسیب دیده را برمیدارد. تنها راه برای جلوگیری از بروز این عوارض این است که به محض مواجهه با علائم به پزشک مراجعه کنید. اگر تخمدان به دلیل نکروز از بین رفته باشد، آبستنی و بارداری همچنان امکان پذیر است. پیچ خوردگی تخمدان هیچ اثری بر باروری نمی گذارد.
سوالات رایج
آیا باروری با لقاح آزمایشگاهی باعث پیچ خوردگی تخمدان می شود؟
باروری با لقاح آزمایشگاهی (ART) خطر پیچ خوردگی تخمدان را افزایش می دهد. بانوانی که روش ART را برای بارداری انتخاب میکنند، بسیار بیشتر از بقیه همجنسان خود در معرض خطر تورشن تخمدان قرار دارند. این ارتباط معمولاً به هورمون هایی مربوط میشود که برای القاء تخمکگذاری یا لقاح آزمایشگاهی (آی وی اف) لازم است. این هورمونها باعث بزرگ شدن تخمدان، تشکیل کیست های متعدد یا هر دو عارضه میشود. هرچند کیست های تخمدان معمولاً بدون خطر است، این کیست ها خطر پیچ خوردگی تخمدان را افزایش میدهد. اگرچه ART جزء روش های موفق درمان ناباروری محسوب میشود، به بیماران توصیه میشود که قبل از درمان دربارهی عوارض احتمالی آن با پزشک معالجشان مشورت کنند و در صورت مواجهه با علائم پیچ خوردگی تخمدان حتماً به پزشک مراجعه کنند.
