زایمان زودرس به معنی انقباضات منظم رحم است که باعث تغییر دهانه رحم شده و قبل از هفته ۳۷ بارداری شروع میشود. تغییر دهانه رحم شامل انقباض یا بسته شدن و باز شدن دهانه رحم تا جایی که جنین وارد کانال تولد شود، بوده و قبل از هفته ۳۷ اتفاق می‌افتد. زایمان زودرس بین هفته ۲۰ تا ۳۷ بارداری اتفاق می‌افتد و اگر زایمان قبل از هفته ۲۰ باشد منجر به سقط جنین میشود. زایمان زودرس باعث نگرانی میشود زیرا نوزادانی که خیلی زود متولد می‌شوند هنوز کاملا رشد نکرده‌اند و ممکن است با بیماری‌های سختی متولد شوند. برخی از بیماری‌ها، مانند فلج مغزی در تمام عمر با نوزاد باقی خواهد ماند. برخی از بیماری‌ها، مانند اختلال یادگیری، ممکن است در کودکی یا اوایل بزرگسالی آشکار شوند. روش‌هایی برای کاهش یا ممانعت از زایمان زودرس وجود دارد. هدف اصلی از درمان این است که زایمان تا زمانی که مادر بتواند داروهای استروئیدی (که باعث رشد ریه‌های نوزاد می‌شوند) مصرف کند، به تاخیر افتد.
هر چه زودتر متوجه شوید که ممکن است زایمان زودرس داشته باشید، زودتر می‌توانید برای درمان اقدام کنید. اگر متخصص زنان و زایمان تشخیص داد که ممکن است زایمان زودرس داشته باشید، استراحت دائم برایتان تجویز خواهد کرد. دراز کشیدن روی سمت چپ بدن باعث گردش خون در رحم و ممانعت از زایمان میشود. اگر در بیمارستان بستری شدید، پزشک داروهایی برای ممانعت از انقباضات رحمی برای شما تجویز خواهد کرد.
علل
معمولا تشخیص علت زایمان زودرس سخت است. زایمان زودرس چهار علت اصلی دارد که عبارتند از:
- خونریزی رحم: شرایطی مانند جفت سر راهی (زمانی که جفت بخشی یا تمام دهانه رحم را می‌پوشاند) و دکولمان (زمانی که جفت قبل از زایمان از رحم جدا میشود) باعث می‌شوند که غشاء جنینی قبل از رشد کامل پاره شده و باعث زایمان زودرس شوند.
- کشیدگی رحم: بارداری دوقلو، سه قلو یا بیشتر و یا پلي هيدرآمنيوس (زياد بودن مايع آمنيوتيك در اطراف نوزاد) باعث کشش رحم شده و منجر به انقباضات رحمی و زایمان زودرس می‌گردد.
- وجود باکتری یا التهاب: وجود باکتری یا التهاب ناشی از عفونت در رحم باعث تحریک تولید ماده‌ای میشود که این ماده نیز خود باعث تحریک انقباضات رحمی میشود.
- استرس روحی یا جسمی: استرس شدید منجر به تولید هورمونی که باعث انقباضات رحم و زایمان زودرس می‌گردد.
عوامل خطرساز
عواملی که احتمال زایمان زودرس را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- داشتن یک زایمان زودرس در گذشته
- تنگی گردن رحم
- فاصله کم بین بارداری‌ها
- سابقه انجام جراحی خاص بر روی رحم یا گردن رحم
- عوامل مربوط به سبک زندگی مانند کمبود وزن قبل از زایمان، سیگار کشیدن بعد از زایمان
علائم
- انقباضات منظم: انقباضات منظم به انقباضاتی گفته میشود که هر ده دقیقه یک بار (یا بیشتر) تکرار شده و با تغییر حالت (دراز کشیدن به پهلو) نیز برطرف نمی‌شوند. این انقباضات را نباید با انقباضات براکستون هیکس که احتمالا اخیرا احساس شده و نگران کننده نیستند (انقباضات نامنظم و خفیفی که با تغییر حالت کاهش می‌یابند) اشتباه گرفت.
- تغییر ترشحات واژن: وجود ترشحات خونی یا خونریزی از واژن.
- ترشح مایع از واژن: ترشح مایع از واژن ممکن است نشانه‌ی پارگی کیسه آب باشد. بهتر است نفس عمیقی کشید و ترشح را بو کنید. اگر بوی آمونیاک می‌داد، ترشح ادرار است. در غیر این صورت، ممکن است مایع آمنیوتیک باشد.
- دردهای شبیه درد پریود: دردهای شدیدی که فرد در پایین شکم یا کمر احساس می‌کند یکی از علائم زایمان است.
- کمر درد: یک درد خفیف دائمی نیز ممکن است نشانه زایمان باشد.
- افزایش فشار لگن: اگر بیمار احساس افزایش فشار در لگن نمود، باید به پزشک مراجعه کند.
تشخیص
برای اینکه تشخیص داده شود که آیا فرد در معرض خطر زایمان زودرس وجود دارد یا خیر، از دو نوع تست غربالگری استفاده میشود اما این تست‌ها برای زنانی که خطر زایمان زودرس در آنها بسیار بالا است انجام میشود زیرا نتیجه‌ی مثبت تست نیز کاملا پیشگویی کننده‌ی زایمان زودرس نیست (هرچند اگر نتیجه‌ی تست منفی باشد اقدامات و اضطراب‌های غیر ضروری انجام نمی‌شوند).
آزمایش فیبرونکتین جنینی (fFN)
این آزمایش برای تشخیص وجود ویتامینی در مایع آمنیوتیک انجام میشود. این ویتامین در شرایط طبیعی قبل از هفته ۲۰ بارداری در گردن رحم و ترشحات واژن وجود دارد و پس از هفته ۲۰ بارداری، وجود بیش از حد این ویتامین باعث آسیب التهابی به جنین شده و نشان دهنده‌ی زایمان زودرس خواهد بود. برخی از مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که آزمایش فیبرونکتین برای تشخیص زنانی که دچار زایمان زودرس نخواهند شد موفق‌تر است. بنابراین اگر نتیجه‌ی آزمایش فیبرونکتین در فردی منفی بود، احتمالا او در چند هفته آینده زایمان نخواهد کرد. اگر نتیجه‌ی آزمایش مثبت بود، پزشک می‌تواند با استفاده از روش‌هایی، از زایمان زودرس جلوگیری کرده و در صورت نیاز ریه‌های نوزاد را برای تولد زودهنگام آماده کند.
اندازه گیری طول دهانه رحم
پزشک با استفاده از سونوگرافی می‌تواند طول دهانه رحم را اندازه‌گیری کند. اگر نشانه‌ای از کوتاهی یا بازشدگی وجود داشته باشد، پزشک از برخی روش‌های موجود برای جلوگیری از زایمان زودرس استفاده خواهد کرد.
درمان
از آنجا هر یک روز ماندن جنین در رحم باعث افزایش سلامت نوزاد میشود، هدف اصلی پزشک از درمان این است که تا زمان ممکن نوزاد را در رحم نگه داشته و مانع تولد او شود. ممکن است پزشک برای بیمار استراحت مطلق تجویز کند. یا با توجه به مدت زمان بارداری و عوارض احتمالی، او را در بیمارستان بستری کند تا از روش‌های درمانی زیر بهره‌مند شود:
آنتی بیوتیک‌ها
ممکن است برای بیماران آنتی بیوتیک تجویز شود، مخصوصا اگر پزشک احتمال دهد که وجود عفونت باعث زایمان زودرس میشود. و اگر هنوز آزمایش وجود استرپتوکوک گروه B در مادر انجام نشده باشد، (این تست معمولا بعد از هفته ۳۵ انجام میشود)، برای او آنتی بیوتیک IV تجویز میشود تا در صورت وجود باکتری در بدن مادر، از انتقال باکتری به بدن نوزاد جلوگیری شود.
داروهای توکولیتیک
ممکن است پزشک داروهایی همچون منیزیوم سولفات برای بیمار تجویز کند تا باعث آرامش رحم و به عبارتی قطع موقت انقباضات رحم شود. این داروها معمولا زمانی تجویز می‌شوند که بیمار کمتر از ۳۴ هفته بارداری بوده و یا ریه‌های نوزاد هنوز برای تولد رشد نیافته باشند.
کورتیکواستروئیدها
اگر ریه‌های نوزاد هنوز به اندازه کافی رشد نکرده باشند، مادر باید داروهای کورتیکو استروئید مصرف کند تا سرعت رشد ریه‌ها را افزایش دهد. پزشکان توصیه می‌کنند زنانی که در هفته ۲۴ تا ۳۴ بارداری بوده و زایمان زودرس در آنها حتمی است، داروی کورتیکواستروئید مصرف کنند. همچنین پزشکان توصیه می‌کنند مادرانی که احتمال زایمان زودرس در آنها وجود دارد از هفته ۲۳ بارداری مصرف کورتیکوستروئید را شروع کنند. داروهای کورتیکواستروئید دو تا هفت روز پس از مصرف باعث افزایش رشد ریه‌های جنین شده، باعث افزایش احتمال عملکرد مناسب اندام‌های نوزاد و عدم نیاز نوزاد به کمک‌های خارج رحمی می‌گردد.
سرکلاژ
سرکلاژ نوعی روش درمانی است که مانع بازشدگی زود هنگام گردنه رحم و سقط جنین یا زایمان زودرس میشود. سرکلاژ در اتاق عمل و با استفاده از داروی بیهوشی انجام میشود. پزشک از راه واژن وارد دهانه رحم شده و نخ بخیه (بخیه، نخ‌های بخیه، و موارد مشابه) را دور گردن رحم می‌بندد تا آن را بسته نگه دارد. نخ بخیه در نزدیکی سوراخ داخلی (انتهای گردنه رحم که به رحم می‌رسد) قرار داده میشود.
پیشگیری
مهم‌ترین موضوع اطمینان از بارداری سالم است- یعنی انجام مراقبت‌های پزشکی به طور منظم، رعایت رژیم غذایی سالم، مدیریت شرایطی همچون دیابت بارداری و فشار خون بالا، اجتناب از سیگار، مدیریت استرس، مراقبت از دندان‌ها و مشورت با پزشک در مورد کاهش فعالیت جنسی در مورد زنانی که در معرض خطر زایمان زودرس قرار دارند، می‌باشد.
