درمان نازایی (ناباروری) زنان: مشکل تخمک گذاری و آنتی بادی اسپرم

اغلب افراد در زمان خاصی از زندگی خود تمایل شدیدی به داشتن بچه پیدا می‌کنند. بسیار ضروری است که زوج‌ها به خوبی درک کنند که بارداری طبیعی چگونه اتفاق می‌افتد تا بدانند که چه زمان لازم است برای باردار شدن از پزشک کمک بخواهند. اغلب زوج‌ها طی یک سال اولی که برای بچه‌دار شدن تلاش می‌کنند، به نتیجه می‌رسند و به احتمال بسیار زیاد این اتفاق در همان ماه‌های اول می‌افتد. تنها درصد بسیار کمی از زوج‌ها در سال دوم بچه‌دار می‌شوند. بنابراین زمانی گفته می‌شود که زوجی نابارور هستند که بعد از یک سال تلاش برای بارداری همچنان به نتیجه نرسیده باشند. نازایی عمدتاً به دو دسته گسترده تقسیم می‌شود، که به ماهیت نازایی بستگی دارد.

• ناباروری اولیه – این ناباروری زمانی رخ می‌دهد که زوجین برای یک سال یا بیشتر هیچ نوع سابقه لقاحی پس از مشارکت در آمیزش بدون کاندوم نداشته باشند.
• ناباروری ثانویه – این نوع ناباروری، ناتوانی در بارداری پس از یک الی چند بار لقاح موفق است.

چرا زوجین باید یک سال بعد از فرزنددار نشدن به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنند؟

تعریف ناباروری عدم توانایی بارداری در عرض دوازده ماه است. بنابر این تعریف، این عارضه در میان ۱۵ درصد زوجینی که برای بارداری تلاش می‌کنند وجود دارد.
در صورتی که بعد از یک سال تلاش هنوز موفق به بارداری نشده‌اید، توصیه می‌شود که به متخصص مراجعه کنید. روش درمان ناباروری به عوامل مختلفی مانند سن بیماران، مدت‌زمان ناباروری، ترجیح شخصی بیمار در مورد روش درمان و وضعیت کلی سلامتی او بستگی دارد. حتی در صورتی که زن نابارور باشد و نتوان علت اصلی ناباروری او را درمان کرد، باز هم امکان بارداری او وجود دارد.
معمولاً توصیه می‌شود که اگر در عرض ۱۲ ماه لقاح رخ نداد به متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید.
دکتر سولماز محمدی متخصص زنان و زایمان و نازایی با سالها تجربه در زمینه درمان و مشاوره زایمان و بیماریهای زنان با بهره گیری از دانش و تجهیزات روز دنیا آماده ارائه خدمات به شما می باشد.

علل مختلف ناباروری چیست؟

تحت این دو دسته بندی عمده، شما می‌توانید ناباروری را بر اساس علل ناباروری در میان مردان و زنان به زیر گروه‌های بیشتری تقسیم بندی کنید.

انواع ناباروری در مردان

نتایج معاینات جسمانی و آزمایشات در تعیین وضعیت ناباروری مردانه موثر است. شایع‌ترین انواع ناباروری‌های مردانه در ادامه آورده شده است.

کمبود هورمون‌ها

این عارضه هنگامی رخ می‌دهد که کمبودی در هورمون جسم زرد (LH) و هورمون محرکه فولیکولی (FSH) از غده هیپوفیز وجود داشته باشد. این هورمون‌ها عملکردهای بیضه‌ای را کنترل می‌کنند و کمبود این هورمون‌ها می‌تواند منجر به کمبود اسپرم شود. هرچند، این مشکل را می‌توان با تلقیح تدارکات هورمونی برطرف کرد. این نوع ناباروری بسیار نادر بوده حدود یک درصد از مردان نابارور را تشکیل می‌دهد.

انسداد

به این عارضه آزوئواسپرمی انسدادی نیز گفته می‌شود، که به معنای عدم وجود اسپرم در منی ناشی از انسداد است. انسداد زمانی رخ می‌دهد که مسیر تناسلی مسدود شود که انتقال اسپرم را بین بیضه‌ها و آلت مختل می‌کند. این انسداد مسیر تناسلی می‌تواند ناشی از یکی از این سه دلیل باشد:

• رشد نامناسب اپيديديميس، رگ و کیسه‌های وابسته به منی.
• اسکار مسیر تناسلی بخاطر التهاب.
• وازکتومی، که قطع شدن دائمی لوله‌هایی است که اسپرم را از بیضه‌ها به آلت شخص منتقل می‌کنند.

آزوئواسپرمی غیر انسدادی

در این مشکل اسپرمی درون منی وجود ندارد. البته نه به علت انسداد مسیر تناسلی، بلکه بخاطر تولید نشدن اسپرم توسط سلول‌های تولید کننده اسپرم. این عارضه ممکن است ناشی از عدم رشد کافی سلول‌های تولید کننده اسپرم باشد که می‌تواند بخاطر اختلالات ژنتیکی یا التهاب بیضه‌ها رخ دهد.

آنتی بادی‌های اسپرم/ عوامل ایمنی شناسی

آنتی بادی‌های اسپرم در مردانی ایجاد می‌شود که وازکتومی انجام داده باشند و ممکن است فعال باقی مانده و حتی پس از وازکتومی معکوس نیز مانع از باروری شود. این آنتی بادی‌ها تولید اسپرم را مختل می‌کنند و بدین وسیله تعداد اسپرم و همچنین تحرک اسپرم را کاهش می‌دهند.

اختلالات انزال

برخی از اختلالات انزال همچون انزال زودرس (انزال مرد پیش از آمیزش) می‌تواند منجر به ناباروری شود. انزال پس گرد، که در آن منی در جهت برعکس انزال می‌کند، همچنین می‌تواند انتقال صحیح منی به واژن را مختل نماید.

انواع ناباروری در زنان

اختلالات تخمک‌گذاری

اختلالات تخمک‌گذاری می‌تواند ناشی از عدم تعادل هورمون‌های جنسی زنانه، پروژسترون، استروژن، هورمون جسم زرد و همچنین هورمون محرکه فولیکول باشد که توسط غده هیپوفیز تولید می‌شوند. این هورمون‌ها مسئول رها سازی تخمک از تخمدان در زمان مناسب و تولید و رشد تخمک پس از آن هستند. از این رو، اگر عدم تعادلی در هر یک از این هورمون‌ها پیش بیاید، در این صورت ممکن است اختلالات تخمک گذاری رخ دهد که علت اصلی چنین ناباروری در زنان است.

اختلالات رحم و گردن رحم

در صورتی که تومورهای مهاجم در دیواره رحم باشد، ممکن است تداخلی با لانه گزینی جنین در رحم بوجود بیاید، و این مسئله می‌تواند منجر به ناباروری شود.  همچنین، اختلال در شکل کلی دهانه رحم زن می‌تواند انتقال اسپرم به رحم را متوقف نماید.

آنتی بادی‌های اسپرم/ عوامل ایمنی شناسی

آنتی بادی‌های اسپرم در واژن زن و گردن رحم می‌تواند منجر به ناباروری شود. این آنتی بادی‌ها نسبت به اسپرم متخاصم هستند و از این رو اسپرم نمی‌تواند مسیر خود را برای بارور کردن تخمک‌ها پیدا نماید.

نارسائی تخمدانی

 تخمدان محل تولید تخمک است و هرگونه اختلال عملکردی در این بخش می‌تواند منجر به ناباروری شود. نارسائی در تخمدان می‌تواند بخاطر درمان‌های قبلی از جمله شیمی درمانی و همچنین درمان تومورهای تخمدان بوجود آید.

 ناباروری همیشه مشکل زنان نیست. هم مردان و هم زنان در ناباروری نقش دارند.  بسیاری از زوجین با ناباروری دست و پنجه نرم می‌کنند و بدنبال راهی برای باردار شدن هستند، ولی غالباً این مشکل از طرف زنان دیده می‌شود. هرچند، در حدود ۳۵ درصد زوجین نابارور عامل مردانه در طول عامل زنانه تشخیص داده می‌شود. در حدود ۸ درصد از زوجین نابارور، عمل مردانه تنها علت قابل تشخیص است.

سوالات خود را از دکتر بپرسید

آزمایشات ناباروری

سابقه و معاینه جسمانی – اولین و مهم‌ترین ، متخصص ناباروری یک بررسی بسیار جامع را از سابقه پزشکی و باروری شما به عمل می‌آورد. پزشک ممکن است بسیاری از سوالات زیر را از شما بپرسد: چه مدت برای بارداری تلاش می‌کنید؟ چند وقت یکبار آمیزش دارید؟ آیا در حین پریودهای قاعدگی یا آمیزش درد دارید؟ آیا پیش از این باردار شده‌اید؟ در بارداری‌های قبلی شما چه اتفاقاتی افتاده است؟ آیا تابحال دچار عفونت‌های آمیزشی یا پاپ اسمیر غیر طبیعی شده‌اید؟ دوره قاعدگی شما منظم است؟ آیا تا بحال جراحی یا مشکل پزشکی داشته‌اید؟ آی سابقه خانوادگی مشکل خاصی را دارید؟ این سوالات و سوالات بسیار زیاد دیگر به پزشک شما کمک می‌کند تا به یک ارزیابی دقیق رسیده و درمان‌های ممکن برای شما را طراحی نماید. علاوه بر پرسش‌های دقیق، معاینه جسمانی نیز احتمالاً انجام خواهد شد.

سونوگرافی ترانس واژینال یا از طریق واژن

اولتراسوند یا سونوگرافی یکی از ابزارهای مهم در ارزیابی ساختار رحم، لوله‌ها و تخمدان‌هاست. اولتراسوند می‌تواند ناهنجاری‌های رحم را همچون فیبروئیدها و پلیپ‌ها، انسداد و چسبندگی لوله‌های رحمی و ناهنجاری تخمدان‌ها از جمله کیست‌های تخمدان را تشخیص دهد. علاوه بر ایت، سونوگرافی از طریق واژن این فرصت را برای پزشک ما فراهم می‌کند تا تعداد نسبی تخمک‌های موجود را ارزیابی کند. به این آزمایش تعداد فولیکول‌های آنترال می‌گویند و می‌تواند با بارداری ارتباط داشته باشد.

تست‌های آزمایشگاهی

بسته به ارزیابی‌هایی که در بالا به آنها اشاره شد، پزشک ممکن است آزمایشات خون خاصی را تجویز کند. رایج‌ترین این تست‌ها عبارتند از: اندازه گیری مقادیر برخی هورمون‌های خاص در خون همچون استرادیول و FSH، که با عملکرد تخمدان مرتبط هستند و تعداد کل تخمک؛ TSH، که عملکرد تیروئید را ارزیابی می‌کند و پرولاکتین، هورمونی که در صورت افزایش یافتن بر عملکرد قاعدگی می‌تواند تأثیر بگذارد.

هیستروسالپنگوگرافی (HSG)

این تست برای ارزیابی میزان گشودگی لوله‌های فالوپ، نقائص پر کننده رحمی همچون فیبروئید و پلیپ‌ها و اسکار حفره رحمی (سندرم آشرمان) ضروری است. بسیاری از ناهنجاری‌های رحمی و لوله‌ای را می‌توان با هیستروسالپنگوگرافی (HSG) تشخیص داد و از طریق جراحی درمان کرد.

آزمایش اسپرم

آزمایش اسپرم اصلی‌ترین آزمایش برای ارزیابی ناباروری در مردان است. چهار پارامتر وجود دارد که باید مورد آزمایش قرار گیرد: ۱) حجم منی – باید حداقل ۱٫۵ الی ۲ میلی لیتر باشد. اگر کمتر از این مقدار باید ممکن است نشان دهنده مشکلی هورمونی یا ساختاری باشد که منجر به نقص در تولید منی شده است؛ ۲) غلظت منی – غلظت طبیعی باید حداقل ۲۰ میلیون اسپرم در هر یک میلی لیتر منی باشد. غلظت کمتر می‌تواند منجر به پایین آمدن احتمال لقاح بدون درمان شود؛ ۳) جنبدگی یا حرکت اسپرک – جنبدگی نرمال باید حداقل ۵۰ درصد باشد. جنبدگی کمتر از ۵۰ درصد ممکن است بطرز چشمگیری بر توانایی اسپرم برای بارور کردن تخمک بدون درمان تأثیر بگذارد؛ و ۴) ساختار یا شکل – سه بخش از اسپرم در بخش ساختار مورد بررسی قرار می‌گیرد: سر، بخش میانی و دم. ناهنجاری در هر یک از این سه ناحیه می‌تواند نشان دهنده عملکرد اسپرم غیرطبیعی و بر هم ریختن توانایی اسپرم برای بارور کردن تخمک باشد. ترجیحاً با استفاده از معیارهای سفت و سخت ساختار شناسی، وجود داشتن حداقل ۵ الی ۱۵ درصد از اسپرم‌های با شکل طبیعی، منجر به توانایی بهتر اسپرم برای بارور کردن تخمک خواهد شد. در صورت غیر طبیعی بودن جواب آزمایش منی، ارزیابی‌های بیشتری باید توسط معمولاً اورولوژیست انجام گیرد. متخصص ممکن است در صورت صلاحدید شما را به یک اورولوژیست ارجاع دهد.

چه راهکارهای درمانی‌ای وجود دارد؟

آموزش

آموزش دیدن بیماران درباره فرآیند طبیعی باروری، مشکلاتی که باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد و راهکارهای درمانی بیماران را قادر می‌سازد تا بهترین تصمیم را بگیرند. درک فرآیند طبیعی تولید مثل برای دانستن زمان مراجعه برای کمک بسیار ضروری است. کمک کردن به بیماران دانشی عمیق را از گزینه‌های باروری پیشروی آنان ایجاد می‌کند و باعث می‌شود پروسه بسیار روان‌تر پیش رود. هدف از درمان است که هر یک از بیماران احساس کنند بخشی از یک تیم هستند، تیمی که هدف آن کمک به آن زوج برای داشتن یک بچه سالم است.

داروهایی برای تحریک کردن بدن برای تولید تخمک و تخمک گذاری

 داروهایی که می‌توانند به تحریک تخمدان کمک کنند تا تخمک‌هایی بالغ را برای تخمک گذاری تولید کند بر دو دسته‌اند: قرص‌های خوراکی و تزریق. رایج‌ترین قرص تجویزی برای تحریک تخم گذاری (معمولاً یک تخمک بالغ) کلومیفن سیترات است این قرص معمولاً در روزهای ۳ الی ۷ چرخه قاعدگی مصرف می‌شود. این قرص تأثیر خود را روز بعد خواهد گذاشت. کلومیفن یک آنتی استروژن است. این ماده به بخشی از مغز به نام هیپوتالاموس متصل می‌شود، که برای تحریک تخمدان به رشد و رها سازی تخمک ضروری است. هنگامی که کلومیفن به گیرنده‌های استروژن در هیپوتالاموس می‌چسبد، منجر به افزایش رها سازی یکی از هورمون‌های سیگنال دهنده مهم به نام GnRH ( هورمون آزاد ساز گونادوتروپین) می‌شود. سپس این هورمون به بخشی دیگری از مغز به نام غده هیپوفیز می‌چسبد و منجر به رها سازی هورمون محرکه فولیکول (FSH) می‌شود، هورمونی که مستقیماً به سلول‌های داخل تخمدان می‌چسبد و منجر به رشد و بلوغ تخمک می‌شود.

رایج‌ترین داروی تزریقی که تخمدان را تحریک می‌کند، گونادوتروپین نام دارد. گونادوتروپین در این ترکیبات FSH (هورمون محرکه فولیکولی)، و در برخی موارد ترکیبی از FSH و LH (هورمون جسم زرد) است. این تزریق‌ها بصورت شبانه انجام می‌شود، معمولاً ۵ الی ۱۰ روز، و مستقیماً روی سلول‌های تخمدان عمل می‌کند تا تولید تخمک را تحریک کند. به محض آن که فولیکول حاوی تخمدان به اندازه تخمک بالغ می‌شود، تزریق یک هورمون دیگر به نام HCG برای شخص تجویز می‌شود تا نقش هورمون طبیعی LH (هورمون جسم زرد) را ایفا کند و همچون زمان تخمک گذاری مانند این هورمون در سرتاسر بدن افزایش چشمگیری یابد. این کار باعث بلوغ نهایی تخمک و رها سازی آن می‌شود.

تلقیح

تلقیح درون رحمی، که به نام لقاح مصنوعی به روش IUI، نیز معروف است، روشی است که از طریق آن اسپرم شسته شده و آماده قرار گرفتن در حفره رحم می‌شود، بنابراین اسپرم از دهانه رحم رد شده و غلظت بیشتری از اسپرم‌های دارای جنبدگی را به لوله‌ها و تخمک تولید شده نزدیک می‌کند. به منظور رسیدن به این منظور، منی با محلولی که برای اسپرم و تخمک بی‌خطر است شسته شده و سپس فرآوری می‌شود تا اسپرم‌های دارای جنبدگی از اسپرم‌های بدون تحرک و سایر سلول‌ها جدا شوند. این اسپرم‌های دارای جنبدگی و زنده سپس داخل مقدار بسیار کمی از محلول قرار داده می‌شود و بصورت کاملاً آرام و بدون درد با استفاده از یک کاتتر نازک، نرم و قابل انعطاف به حفره رحمی تزریق می‌شوند. حداقل وجود یک لوله باز برای لقاح مصنوعی به روش IUI نیاز است و نباید هرگونه ناهنجاری اسپرم شدید باشد، در غیر اینصورت اسپرم نمی‌تواند شنا کند و تخمک را بارور نماید.

لقاح آزمایشگاهی (IVF)

آزمایشگاهی به معنای لقاح “خارج بدن” است. لقاح آزمایشگاهی (IVF) فرآیندی است که در آن تخمک‌ها جمع آوری شده و سپس توسط یک اسپرم در خارج از بدن در یک آزمایشگاه جنین شناسی بارور می‌شوند. اولین نوزاد بدنیا آمده با روش IVF، در انگلستان و به سال ۱۹۷۸ به دنیا آمد. مدت زمانی طولانی نگذشته بود که در ایالات متحده نیز اولین کودک با روش IVF بدنیا آمد و استفاده از روش لقاح آزمایشگاهی (IVF) بطرز چشمگیری در سرتاسر دنیا رشد کرد. روش لقاح آزمایشگاهی یکی از پیشرفت‌های بزرگ بود زیرا این فرصت را فراهم نمود که بارداری‌های موفق در زنانی که سابق بر این تصور می‌شد بطور دائمی نابارور هستند، مثلاً زنانی که لول‌های فالوپ آنها شدیداً آسیب دیده، امکان پذیر شود. روش لقاح آزمایشگاهی (IVF) مشتمل بر برداشتن بی‌واسطه تخمک از تخمدان، باوری آن با اسپرم در آزمایشگاه و سپس منتقل کردن جنین بصورت مستقیم به داخل رحم است، به همین روش از لوله‌های فالوپ عبور داده می‌شود. اگرچه بیماری‌ مرتبط با لوله‌ها اصلی‌ترین نشانگر نیاز برای انجام روش لقاح آزمایشگاهی است، بسیاری از نشانگرهای دیگر نیز به مرور زمان شناخته شد. از این نشانگرها می‌توان به افزایش سن مادری، ناباروری شدید در مرد (که در این روش می‌توان از ICSI برای بارور کردن تخمک استفاده کرد، و آندومتریوز، از میان بسیاری از آن‌ها اشاره کرد.

تولید مثل با نفر ثالث

 این اصطلاح عموماً به پروسه‌ای کلی اطلاق می‌شود که در آن شخص دیگری اسپرم یا تخمک‌ها را مهیا می‌کند، یا زن دیگری بعنوان رحم اجاره‌ای با هدف کمک به شخص یا زوج دیگری برای بچه دار شدن، فضای رحم را برای بارداری مهیا می‌کند. چهار نوع تولید مثل با نفر ثالث وجود دارد: ۱) اهدای اسپرم – پروسه‌ای که طی آن از اسپرم اهدایی شخص دیگری برای انجام لقاح درون رحم یا برای انجام لقاح آزمایشگاهی در روش IVF استفاده می‌شود؛ ۲) تخمک یا نطفه ماده اهدایی – پروسه‌ای در آن اهداء کننده تخمک با روش لقاح آزمایشگاهی تخمک‌هایش برداشت شده و سپس اهدا شده و بارور می‌شوند. سپس جنین‌های رشد کرده ب داخل رحم مادر، که به آن گیرنده می‌گویند، کاشته می‌شود. معمولاً بیشتر از ۱ الی ۲ جنین انتقال داده نمی‌شوند و به همین خاطر جنین‌های اضافی را می‌توان بصورت یخ زده برای استفاده‌های آتی نگهداری کرد؛ ۳) اهدای جنین – پروسه‌ای که در آن یک جنین کامل از شخص دیگری در ترکیب با اسپرم اهدایی یا زوجی که از روش لقاح آزمایشگاهی (IVF) استفاده کرده‌اند به زن دیگری اهدا می‌شود، که مادر آینده خواهد بود، تا به رحم او انتقال داده شود؛ و ۴) رحم اجاره – پروسه‌ای که در آن یک زن ثالث تحت عمل انتقال جنین قرار می‌گیرد و بارداری را برای زن دیگری انجام می‌دهد. در صورتی که این روش‌ها برای مورد خاص شما مناسب باشند، پزشک این روش‌ها را برای بچه‌دار شدن با شما در میان خواهد گذاشت.

جراحی

پس از دریافت کامل سابقه پزشکی فرد، معاینه جسمانی و انجام سونوگرافی پزشک ممکن است توصیه کند جراحی انجام دهید تا هرگونه ناهنجاری درمان شود. در طب تولید مثل، رایج‌ترین عمل‌های جراحی  لاپاراسکوپی، هیستروسکوپی، و میومکتومی شکمی (برداشتن فیبروئید رحمی) هستند.

لاپاراسکوپی

لاپاراسکوپی یک عمل جراحی است که در ناحیه شکم و لگن از طریق شکاف‌های کوچکی انجام می‌شود، معمولاً این شکاف‌ها بزرگتر از یک سانتیمتر نیستند، با کمک یک لاپاراسکوپ که به یک دوربین مجهز است، می‌تواند تصاویر را روی صفحه نمایشگر ایجاد کند. از لاپاراسکوپی یا برای بررسی و تشخیص برخی عارضه‌ها استفاده می‌کنند یا برای ترمیم ناهنجاری از طریق جراحی همچون برداشتن بافت اسکار، آندومتریوز یا لوله فالوپ آسیب دیده بکار گرفته می‌شود. این عمل بصورت سرپایی در طیف وسیعی از موارد انجام می‌شود و دوره ریکاوری نیز تنها چند روز است.

هیستروسکوپی

هیستروسکوپی بررسی حفره رحمی از طریق دهانه رحم است که با استفاده از یک هیستروسکوپ مجهر به دوربین انجام می‌شود که می‌تواند تصاویر را بر روی یک صفحه نمایش نشان دهد. از طریق این تکنیک پزشک شما می‌تواند ناهنجاری‌هایی همچون فیبروئید یا پولیپ را در حفره رحمی تشخیص دهد و از طریق ابزارهای باریکی که درون هیستروسکوپ قرار دارند، می‌تواند اکثریت قریب به اتفاق این ناهنجاری را بردارد یا ترمیم نماید. این عمل بصورت سرپایی انجام می‌شود. ریکاوری معمولاً بیشتر از یک روز طول نمی‌کشد. همچنین می‌توان هیستروسکوپی را، در صورت لزوم، با لاپاراسکوپی ترکیب نمود.

میومکتومی

میومکتومی شکمی یک عمل جراحی است که از طریق یک شکاف شکمی بسیار پایین انجام می‌شود و به جراح دسترسی رحم را برای برداشتن فیبروئید می‌دهد. این عمل را می‌توان در بعضی نقاط بصورت لاپاراسکوپی او غالباً با کمک یک ربات انجام داد.

[/vc_column_text][/vc_column][/vc_row][vc_row][vc_column][vc_column_text]