هورمون درمانی سرطان سینه درمانی است برای سرطانهای سینهی حساس به هورمونها. در روشهای مختلف هورمون درمانی سرطان سینه، معمولاً یا از اتصال هورمونها به گیرندههای موجود بر روی سلولهای سرطانی جلوگیری میشود، یا اینکه مقدار تولید هورمون در بدن کاهش داده میشود. هورمون درمانی فقط برای آن دسته از سرطانهای سینه تجویز میشوند که گیرندههایی برای هورمونهای طبیعی استروژن یا پروژسترون داشته باشند.
هورمون درمانی سرطان سینه، اغلب بعد از جراحی انجام میشود تا ریسک عود سرطان را کم کند. همچنین، قبل از جراحی از این نوع هورمون درمانی برای کوچک کردن تومور استفاده میشود تا به این ترتیب، احتمال برداشتن کامل سرطان بیشتر شود. در مواردی که سرطان به سایر قسمتهای بدن سرایت کرده، هورمون درمانی سرطان سینه میتواند به کنترل آن کمک کند.
[sv slug=”alert”] دکتر سولماز محمدی متخصص زنان و زایمان پس از معاینه دقیق بیمار بهترین راه را برای درمان سرطان سینه تجویز میکنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت با شماره 09170836882 تماس حاصل فرمایید.[sv slug=”alert1″]
هورمونها و گیرندههای آنها چیستند؟
هورمونها موادی هستند که به عنوان پیامرسانهای شیمیایی در بدن عمل میکنند. آنها بر اعمال سلولها و بافتهای نقاط مختلف بدن تأثیر گذاشته و اغلب از طریق جریان خون به نواحی هدف خود میرسند.
هورمونهای استروژن و پروژسترون، در زنانِ قبل از یائسگی، توسط تخمدانها تولید میشوند. البته، بافتهای دیگری، مثل چربی و پوست هم این هورمونها را در زنانِ قبل و بعد از یائسگی و همچنین مردان تولید میکنند. استروژن به توسعه و حفظ و ترمیم ویژگیهای جنسی زنانه و رشد استخوانهای بلند کمک میکند. پروژسترون در قاعدگی (یا عادت ماهانه) و بارداری نقش دارد.
در عین حال، استروژن و پروژسترون در بروز برخی سرطانهای سینه، که به آنها سرطانهای سینه حساس به هورمون (یا وابسته به هورمون) گفته میشود هم نقش دارند. سلولهای سرطان سینهی حساس به هورمون حاوی پروتئینهایی به نام گیرندههای هورمونی (گیرندههای استروژنی یا ERها و گیرندههای پروژسترون یا PRها) هستند که با اتصال به هورمونها فعال میشوند. گیرندههای فعال شده باعث تغییراتی در تأثیرات (یا اصطلاحاً «بیان») یک سری ژنهای خاص میشوند، که همین میتواند بعضی سلولها را برای رشد تحریک کند.
پزشکان، برای تعیین اینکه آیا سلولهای سرطان سینه حاوی گیرندههای هورمون هستند یا خیر، مقداری از بافت تومور را با جراحی برداشته و آن را آزمایش میکنند. اگر سلولهای تومور حاوی گیرندههای استروژن باشند، سرطان از نوع گیرنده استروژن مثبت (ER مثبت)، حساس به استروژن یا پاسخگو به استروژن است. همچنین، اگر سلولهای تومور حاوی گیرندههای پروژسترون باشند، سرطان از نوع گیرنده پروژسترون مثبت (PR یا PgR مثبت) خواهد بود. گاهی اوقات به تومورهای سینهای که حاوی گیرندههای استروژن و یا پروژسترون هستند گیرنده هورمون مثبت (HR مثبت) گفته میشود. اکثر سرطانهای سینه ER مثبت، PR مثبت هم هستند.
سرطانهای سینهای که در آنها ER وجود ندارد، ER منفی نام دارند، و اگر در سلولهای سرطان سینه نه ER وجود داشته باشد و نه PR، بعضاً به چنین سرطانی HR منفی گفته میشود.
تقریباً، 67% تا 80% از سرطانهای سینه در زنان ER مثبت هستند. همچنین، حدود 90% از سرطانهای سینه در مردان ER مثبت بوده و حدود 80% PR مثبت هستند (یعنی حدود 80% هم ER و هم PR مثبت، 10% فقط ER مثبت و 10% HR منفی است).
هورمون درمانی چیست؟
هورمون درمانی (که به آن درمان هورمونی یا اندوکرین درمانی هم گفته میشود) از طریق جلوگیری از تولید هورمونها توسط بدن یا ایجاد اختلال در تأثیرات هورمونها بر سلولهای سرطان سینه، رشد تومورهای حساس به هورمون را کُند کرده یا کاملاً متوقف میکند. تومورهایی که به هورمونها حساس نیستند، فاقد گیرندههای هورمون بوده و در نتیجه به هورمون درمانی جواب نمیدهند.
هورمون درمانی سرطان سینه با هورمون درمانی یائسگی تفاوت دارد؛ در درمان یائسگی استروژن به تنهایی یا در ترکیب با پروژسترون به تسکین علائم یائسگی کمک میکند. این دو نوع درمان تأثیرات متضادی ایجاد میکنند: هورمون درمانی سرطان سینه از رشد سرطان سینه HR مثبت (یعنی حساس به هورمونها) جلوگیری میکند، در حالیکه هورمون درمانی یائسگی میتواند باعث رشد سرطان سینه HR مثبت شود. به همین دلیل، موقعی که زنان تحت هورمون درمانی یائسگی، مبتلا به سرطان سینه HR مثبت تشخیص داده میشوند، معمولاً از آنها خواسته میشود تا درمان را متوقف کنند.
چه موقع هورمون درمانی تجویز میشود؟
بعد از جراحی
معمولاً، هورمون درمانی، بعد از جراحی شروع میشود. این درمان برای کاهش احتمال عود سرطان سینه تجویز میشود. هورمون درمانی همچنین میتواند ریسک شکلگیری یک سرطان سینه جدید را هم کم کند.
چند نکته در مورد هورمون درمانی بعد از جراحی:
- برای بیمارانی که بعد از جراحی، تحت پرتودرمانی قرار میگیرند (و نه شیمیدرمانی)، میتوان هورمون درمانی را در طول پرتودرمانی یا بعد از اتمام آن شروع کرد.
- برای بیمارانی که بعد از جراحی، تحت شیمیدرمانی قرار میگیرند، هورمون درمانی معمولاً بعد از اتمام شیمیدرمانی شروع میشود.
- برای بیمارانی که تحت درمان با تراستوزومَـب قرار دارند، میتوان هورمون درمانی را همزمان با استفاده از این دارو انجام داد. (نام تجاری این دارو هرسپتین بوده و برای قبل یا بعد از جراحی سینه تجویز میشود).
- گاهی اوقات، بعد از جراحی حفظ سینه که برای سرطان درجايِ مجاري پستان انجام میگیرد، هورمون درمانی تجویز میشود. مناسب بودن یا نبودن هورمون درمانی در چنین موقعیتی به نظر متخصص بستگی دارد.
قبل از جراحی
گاهی اوقات، قبل از جراحی، برای کوچک کردن اندازه سرطان، و یا اگر به هر دلیلی جراحی به تأخیر افتاد، هورمون درمانی تجویز میشود.
در بعضی موارد هم که جراحی گزینه مناسبی نیست، مثل زمانی که بیمار دچار مشکل قلبی یا ریوی است، هورمون درمانی تجویز میشود.
اگر سرطان عود کرده یا گسترش پیدا کند
از هورمون درمانی میتوان برای درمان سرطانی سینهای که عود کرده یا به قسمت دیگری از بدن سرایت کرده (سرطان سینه ثانویه) استفاده کرد.
بسته به اینکه قبلاً چه درمانی داشتهاید، ممکن است هورمون درمانی را به تنهایی یا همراه با درمان دیگری دریافت کنید. اگر در طول هورمون درمانی یا بعد از آن، سرطان سینهتان عود کند، ممکن است نوع دیگری از هورمون درمانی برایتان تجویز شود.
هورمون درمانی برای کاهش ریسک سرطان سینه
به زنانی که به خاطر سوابق خانوادگی ریسک متوسط یا بالایی برای ابتلا به سرطان سینه دارند، هورمون درمانی توصیه میشود تا احتمال دچار شدن آنها به این سرطان کاهش پیدا کند. داروهای مورد استفاده برای کاهش ریسک ابتلا به سرطان سینه در زنانی که قبلاً به این بیماری دچار نشدهاند عبارتند از:
- تاموکسیفن
- آناستروزول
- رالوکسیفن
این داروها معمولاً پنج سال مصرف میشوند.
از چه نوع هورمون درمانیهایی برای سرطان سینه استفاده میشود؟
برای درمان سرطان سینهی حساس به هورمون از چند استراتژی استفاده میشود، که عبارتند از:
سرکوب عملکرد تخمدان
از آنجا که تخمدانها منبع اصلی استروژن در زنانِ قبل از یائسگی هستند، میتوان سطح استروژن در این زنان را با حفظ یا سرکوب عملکرد تخمدانها کاهش داد. به سرکوب عملکرد تخمدانها، ابلیشن تخمدان گفته میشود.
ابلیشن تخمدان را میتوان از طریق برداشتن تخمدان با جراحی اوفورکتومی یا با استفاده از پرتودرمانی انجام داد. این نوع از ابلیشن تخمدان معمولاً دائمی است. روش دیگری هم برای سرکوب عملکرد تخمدان وجود دارد، که البته موقتی بوده و با استفاده از داروهایی به نام آگونیستهای هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH)، که به نام آگونیستهای هورمون آزاد کننده لوتینیزینگ (LHRH) هم شناخته میشوند انجام میشود. این داروها با تقلید رفتار هورمون آزاد کننده گنادوتروپین، در سیگنالهایی که باعث تحریک تخمدانها به تولید استروژن میشوند اختلال ایجاد میکنند.
تولید استروژن و پروژسترون در زنانِ قبل از یائسگی نشان میدهد که در زنان قبل از یائسگی، تولید استروژن و پروژسترون توسط تخمدانها، به وسیله هورمون لوتینیزینگ (LH) و هورمون آزاد کننده لوتینیزینگ (LHRH) تنظیم میشود. هیپوتالاموس LHRH آزاد میکند که این باعث میشود غده هیپوفیز LH و هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) ساخته و آزاد کند. در ادامه، LH و FSH باعث میشوند که تخمدانها استروژن و پروژسترون تولید کنند که روی اندومتریوم یا مخاط رحم تأثیر میگذارند. (موقعی که تولید استروژن و پروژسترون در طول عادت ماهانه به حد مشخصی رسید، این هورمونها با تأثیرگذاری بر هیپوتالاموس و هیپوفیز باعث توقف تولید LHRH، LH و FSH میشوند).
گوسرلین (زولادکس) و لوپرولید (لوپرون) نمونههایی از داروهای سرکوب کننده عملکرد تخمدان هستند که سازمان غذا و داروی آمریکا هم آنها را تأیید کرده است.
سرکوب تولید استروژن
از داروهایی که تحت عنوان مهارکنندههای آروماتاز شناخته میشوند برای سرکوب فعالیت آنزیمی به نام آروماتاز استفاده میشود که بدن از آن برای تولید استروژن در تخمدانها و بافتهای دیگری استفاده میکند. از مهارکنندههای آروماتاز بیشتر برای زنانِ بعد از یائسگی استفاده میشود چراکه در زنانِ قبل از یائسگی تخمدانها آنقدر زیاد آروماتاز تولید میکنند که مهارکنندهها نمیتوانند به طور مؤثری آن را سرکوب کنند. البته، از این داروها به شرطی میتوان برای زنانِ قبل از یائسگی استفاده کرد که در کنار آنها دارویی هم برای سرکوب عملکرد تخمدانها تجویز شود.
آناستازول (آریمیدکس) و لتروزول (فمارا)، که آروماتاز را موقتاً غیرفعال میکنند، و اگزمستان (آروماسین)، که آروماتاز را به طور دائمی غیرفعال میکند، نمونههایی از داروهای مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا برای مهار آروماتاز هستند.
سرکوب تأثیرات استروژن
چند نوع دارو وجود دارد که توانایی استروژن برای تحریک رشد سلولهای سرطان سینه را مختل میکنند:
- تعدیل کنندههای انتخابی گیرنده استروژن (SERMها) به گیرندههای استروژن متصل شده و از اتصال آنها به سلولهای سرطانی جلوگیری میکنند. تاموکسیفن (نولوادکس) و تورمیفن (فارستون) نمونههایی از SERMهای مورد تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا برای درمان سرطان سینه هستند. SERMها به خاطر تواناییشان در اتصال به گیرندههای استروژن میتوانند در بعضی نقاط بدن فعالیت استروژن را (از طریق جلوگیری از اتصال استروژن به گیرندههایش) سرکوب کرده و در بعضی دیگر از قسمتهای بدن تأثیراتی مثل تأثیرات استروژن داشته باشند. برای مثال، تاموکسیفن در بافت سینه اثرات استروژن را مهار کرده، اما در رحم و استخوان مثل استروژن عمل میکند.
- سایر داروهای ضداستروژن، مثل فولوسترانت (فاسلودکس)، به روش تقریباً متفاوتی اثرات استروژن را سرکوب میکنند. فولوسترانت هم مثل SERMها، به گیرندههای استروژن متصل شده و مثل یک سرکوب کننده استروژن عمل میکند. اما، برخلاف SERMها تأثیرات مشابه استروژن ندارد. به همین دلیل آن را یک ضداستروژن خالص نامیدهاند. به علاوه، وقتی که فولوسترانت به گیرنده استروژن متصل میشود، هدف آن نابودی گیرنده است.
ریسکها
عوارض جانبی هورمون درمانی سرطان سینه عبارتند از:
- گُرگرفتگی
- ترشحات واژن
- خشکی یا سوزش واژن
- خستگی شدید
- تهوع
- درد مفاصل و عضلات
- ناتوانی جنسی در مردان مبتلا به سرطان سینه
عوارض جانبی کمتر شایع و در عین حال جدیتر هورمون درمانی عبارتند از:
- لختههای خون در سیاهرگها
- سرطان مخاط رحم یا سرطان رحم
- آب مروارید
- سکته مغزی
- پوکی استخوان
- بیماری قلبی
نتایج درمان
در طول فرایند هورمون درمانی، برای پیگیری نتیجه درمان، به طور مرتب به پزشکتان مراجعه خواهید کرد. متخصص سرطان وضعیتتان را بررسی خواهد کرد تا ببیند که به کدام یک از عوارض جانبی این نوع درمان دچار شدهاید. خیلی از این عوارض جانبی را میتوان کنترل کرد. تحقیقات نشان داده که هورمون درمانی بعد از جراحی، پرتودرمانی یا شیمیدرمانی ریسک عود سرطان سینه در مبتلایان به مراحل اولیه سرطانهای سینهی حساس به هورمون را کاهش میدهد. این نوع درمان همچنین میتواند به شکل مؤثری ریسک رشد و پیشرفت سرطان متاستاتیک سینه در مبتلایان به تومورهای حساس به هورمون را کاهش بدهد.
بسته به شرایطتان، در طول هورمون درمانی، تحت یک سری آزمایشها قرار خواهید گرفت تا وضعیت پزشکیتان به طور مداوم چک شده و هرگونه نشانهای از عود سرطان خیلی زود شناسایی شود. به علاوه، نتایج این آزمایشها به پزشکتان نشان میدهد که شما چگونه به هورمون درمانی پاسخ میدهید، و معمولاً روش درمان بر اساس همین نتایج اصلاح میشود.
کنترل عوارض جانبی
برای بسیاری از افراد، تحمل یا مقابله با عوارض جانبی داروهای هورمون درمانی کار سختی است. اگر عوارض جانبی هورمون درمانی شما را از ادامه درمان دلسرد کرده، بهتر است قبل از هرگونه تصمیمگیری برای توقف آن با متخصص سرطان خود صحبت کنید. او ممکن است توصیه کند که برای مدت کوتاهی درمان را کنار بگذارید تا ببیند که آیا عوارض جانبی بروز کرده بهتر میشوند یا خیر. همچنین، امکان دارد راههایی برای بهبود علائمتان وجود داشته یا پزشک داروهایتان را تغییر بدهد.
اگر دچار عوارض جانبی هورمون درمانی شدهاید با متخصص سرطان خود مشورت کنید تا او بهترین راه برای کنترل آنها را به شما نشان بدهد.
توقف هورمون درمانی
تیم درمان به شما خواهد گفت که چه موقع باید هورمون درمانی را متوقف کنید. ضمناً، نیازی نیست به تدریج درمان را متوقف کنید.
برای بعضی از خانمها، توقف هورمون درمانی نگران کننده است، اما باید توجه داشت که درمان انجام شده تا سالها بعد از پایانش هم، ریسک عود سرطان سینه را پایین نگه میدارد. این حالت «اثر انتقالی» (carryover effect) نام داشته و میتواند پنج سال یا بیشتر دوام داشته باشد