همانگونه که حضور تخمک برای بارداری ضروری است، اسپرم مرد نیز برای تولیدمثل ضروری است. برای آنکه بارداری صورت بگیرد، اسپرم باید به سرعت حرکت کند، تخمک را سوراخ کند، و ماده وراثتی را به درون آن منتقل کند. در آزمایش اسپرم، مقدار اسپرمی که یک مرد تولید می‌کند اندازه‌گیری میشود. در آزمایش اسپرم تعداد و کیفیت اسپرم در نمونه سمن اندازه‌گیری میشود. این آزمایش معمولا یکی از آزمایشاتی است که به تشخیص مشکل ناباروری فرد کمک می‌کند. حدود یک سوم از زوج‌هایی که ناباروری دارند به لحاظ آزمایش اسپرم مشکل دارند. نتایج به دست آمده از آنالیز آزمایش اسپرم، پیشینه پزشکی بیمار، معاینات جسمانی، و سایر آزمایش‌ها به پزشک متخصص برای تشخیص مناسب کمک می‌کند تا روش درمانی مناسب را برای افزایش شانس باروری پیشنهاد دهد.
آزمایش اسپرم یکی از آزمایشات بسیار مهم باروری در مردان است که نتایج آن نشان می‌دهد آیا بیمار به درمان پزشکی برای رفع مشکل ناباروری خود نیاز دارد یا خیر. در صورتی که بارداری ظرف مدت یک سال یا بیشتر از یک سال (در مواردی که سن زن بالاتر از ۳۵ سال باشد، 6 ماه به عنوان زمان لازم برای مراجعه به پزشک در نظر گرفته میشود) رخ نداده باشد انجام آزمایش اسپرم ضرورت می‌یابد. در صورتی که بیمار به درمان ناباروری نیاز داشته باشد، نتایج آزمایش اسپرم به متخصص زنان و زایمان کمک می‌کند تا بهترین روش درمانی را برای افزایش شانس بارداری موفق انتخاب کند.
کاربرد آزمایش اسپرم
آزمایش اسپرم به منظور شناسایی موارد زیر انجام میشود:
• مرد مشکل باروری داشته باشد که منجر به ناباروری او شده باشد.
• عمل وازکتومی موفق بوده باشد.
• بازگشت از وازکتومی موفقیت‌آمیز بوده باشد.
آمادگی برای انجام آزمایش اسپرم
بیمار باید ۲ تا ۵ روز قبل از انجام این آزمایش، از فعالیت جنسی و انزال خودداری کند زیرا بدین وسیله پزشک اطمینان حاصل می‌کند که تعداد اسپرم‌های بیمار در بالاترین سطح قرار دارد، بنابراین نتایج آزمایش معتبرتر خواهد بود. بیمار نباید یک تا دو هفته قبل از انجام آزمایش از فعالیت جنسی خودداری کند. طولانی شدن فاصله بین فعالیت جنسی باعث کاهش فعالیت اسپرم میشود. در صورتی که بیمار از هرگونه دارو یا مکمل گیاهی استفاده می‌کند باید به پزشک اطلاع دهد.
نحوه انجام آزمایش اسپرم
بیمار باید نمونه اسپرم خود را تهیه کند و آن را درون ظرفی تمیز قرار دهد. بیمار می‌تواند نمونه اسپرم را در اتاقی که در کلینیک‌ها در اختیار افراد قرار داده میشود، تهیه کند. بیمار می‌تواند نمونه اسپرم را در منزل نیز تهیه کند و پس از جمع‌آوری نمونه آن را هرچه سریع‌تر به آزمایشگاه تحویل دهد. رایج‌ترین روش برای جمع‌آوری نمونه اسپرم، تحریک دستی است. بیمار باید از هرگونه ماده لغزنده، صابون و مواردی از این قبیل خودداری کند. بیمار می‌تواند در هنگام فعالیت جنسی، نمونه را درون ظرف تمیزی که از آزمایشگاه تحویل گرفته است جمع‌آوری کند. در برخی موارد پس از انجام عمل وازکتومی به منظور بررسی حضور اسپرم در مایع منی، آزمایش اسپرم تجویز میشود. در مواردی که بیمار با مشکل ناباروری به پزشک مراجعه می‌کند، انجام سایر آزمایشات نیز ضروری خواهد بود. بیمار می‌تواند در فعالیت جنسی به منظور جمع‌آوری نمونه سمن از کاندوم‌های ویژه‌ای که به اسپرم آسیب نمی‌رسانند استفاده کند.
در صورتی که بیمار نمونه اسپرم را در منزل تهیه می‌کند باید ظرف مدت یک ساعت نمونه را به آزمایشگاه تحویل دهد. نمونه نباید در معرض نور خورشید قرار بگیرد. بیمار باید از قرار دادن نمونه در معرض گرما و سرما اجتناب کند. در صورتی که هوا سرد باشد باید بیمار تا زمانی که نمونه را به آزمایشگاه تحویل می‌دهد آن را به بدن خود بچسباند و از یخ زدن نمونه سمن جلوگیری کند. از آنجایی که نمونه سمن در روزهای مختلف، متفاوت است ممکن است پزشک تصمیم بگیرند این آزمایش را ظرف مدت سه ماه چند بار تکرار کند. تکرار آزمایش به تشخیص صحیح کمک می‌کند. برای بررسی وضعیت بیمار پس از وازکتومی، ۶ هفته بعد از عمل انجام آزمایش اسپرم توصیه میشود. هیچ خطری در ارتباط با جمع‌آوری نمونه سمن وجود ندارد.
در آنالیز آزمایش اسپرم موارد زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند:
• حجم مایع منی: در این مورد حجم مایع منی در یک انزال مورد بررسی قرار می‌گیرد.
• زمان مایع شدن: در زمان انزال، مایع منی حالتی ژل مانند دارد که طبیعتا ظرف مدت ۲۰ دقیقه پس از انزال به مایع تبدیل میشود. زمان مایع شدن، زمانی است که نمونه سمن به مایع تبدیل میشود.
• شمارش تعداد اسپرم: در این مورد تعداد اسپرم‌هایی که در یک میلی‌لیتر از مایع منی در یک انزال وجود دارند مورد بررسی قرار می‌گیرند.
• حرکت اسپرم‌ها: آزمایش اسپرم به بررسی سرعت حرکت اسپرم به سمت جلو می‌پردازد و تعداد اسپرم‌هایی که می‌توانند به سمت جلو حرکت طبیعی داشته باشند، شمارش و اندازه‌گیری می‌شوند. به این آزمایش تراکم حرکت اسپرم گفته میشود.
• PH اسپرم: در این آزمایش اسیدی بودن (PH پایین) یا قلیایی بودن (PH بالا) سمن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
• شماره گلوبول‌های سفید خون: به طور طبیعی گلبول‌های سفید خون در سمن وجود ندارند.
• سطح فروکتروز: در آزمایش اسپرم سطح یک نوع قند که فروکتروز نامیده میشود در سمن اندازه‌گیری میشود. فروکتروز انرژی لازم را برای اسپرم فراهم می‌کند.
اگر انجام این آزمایش با عقاید و باورهای بیمار مغایرت داشته باشد می‌تواند با پزشکی در خصوص روش‌های دیگری برای جمع‌آوری نمونه صحبت کند.
نتایج آزمایش اسپرم
در آزمایش سمن مقدار اسپرمی که یک مرد تولید می‌کند اندازه‌گیری میشود. این آزمایش تعداد و کیفیت اسپرم در نمونه جمع‌آوری شده را نشان می‌دهد. معمولا نتایج آزمایش سمن ظرف مدت یک روز آماده میشود. اعداد طبیعی برای هر آزمایشی در آزمایشگاه‌های مختلف، متفاوت است. ممکن است برخی بیماری‌ها با کم بودن تعداد اسپرم یا فقدان اسپرم ارتباط دارند. این بیماری‌ها عبارتند از واریکوسل، ورم بیضه، سندرم کلاین فلتر، پرتو درمانی بیضه، و بیماری‌هایی که باعث آتروفی بیضه‌ها می‌شوند (اوریون). در صورتی که تعداد اسپرم کم باشد یا تعداد زیادی از اسپرم‌ها وضعیت ناهنجار داشته باشند باید آزمایشات بیشتری انجام شود. این آزمایشات شامل اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها از جمله تستسترون، هورمون لوتئینی‌کننده (LH)، هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH)، یا آزمایش پرولاکتین می‌باشد. در صورتی که تعداد اسپرم‌ها یا حرکت آنها بسیار کم باشد ممکن است تهیه نمونه کوچکی از بیضه‌ها ضروری باشد.
در هر یک از موارد زیر بیمار نمی‌تواند آزمایش سمن را انجام دهد، یا آنکه نتایج به‌دست‌آمده مفید نخواهد بود.
• در صورتی که بیمار داروهایی مانند سایمیتدین، هورمون‌های زنانه یا مردانه (استروژن، تستسترون)، سولفالاسازین، نیتروفورانتوئین، یا داروهای شیمی درمانی دریافت می‌کند.
• در صورتی که بیمار تنباکو یا کافئین دریافت کند.
• در صورتی که بیمار از داروهای گیاهی استفاده کند.
• در صورتی که نمونه سمن در دمای سرد قرار گرفته باشد که در این حالت میزان حرکت اسپرم کم خواهد بود.
• در صورتی که بیمار در معرض تشعشع و گرما قرار گرفته باشد یا از داروهای شیمیایی مانند پستیسید یا اسپرمیسید استفاده کرده باشد.
• در صورتی که نمونه سمن کامل نباشد. این مسئله در مواردی که نمونه به روشی غیر از تحریک دستی جمع‌آوری شده باشد، بسیار شایع است.
• در صورتی که از آخرین انزال بیمار چند روز گذشته باشد. این مسئله بر حجم سمن تاثیر می‌گذارد.
هزینه انجام آزمایش اسپرم
هزینه انجام آزمایش اسپرم متفاوت است و به پزشک معالج، تخصص پزشک و هزینه‌های کلینیک بستگی دارد.
