مشخصه سینه‌های فیبروکیستیک برآمدگی و معمولاً ناراحتی در یک یا هر دو پستان است. برآمدگی به دلیل توده‌های کوچک پستان یا کیست پستان است. این بیماری بسیار شایع و خوش خیم است، به این معنی که سینه‌های فیبروکیستیک بدخیم (سرطانی) نیستند. بیماری سینه فیبروکیستیک (FBD) در حال حاضر به عنوان تغییرات فیبروکیستیک یا عارضه سینه فیبروکیستیک شناخته میشود. شایعترین علت “پستانهای برآمده” است و بیش از 60 درصد زنان را مبتلا می‌کند. این بیماری در درجه اول زنان 30 تا 50 ساله را درگیر می‌کند و پس از یائسگی برطرف میشود.
تشخیص سینه فیبروکیستیک با این واقعیت که شرایط می‌تواند از نظر شدت متفاوت باشد، پیچیده است.
آیا عارضه پستان فیبروکیستیک فقط در یک پستان می‌تواند رخ دهد؟
نه همیشه. به طور معمول عارضه پستان فیبروکیستیک متقارن (دو طرفه) است و هر دو پستان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یک زن می‌تواند در یک پستان درگیری فیبروکیستیک بیشتری نسبت به دیگری داشته باشد. سینه‌ای که کمتر تحت تأثیر قرار گرفته است، اغلب طی سالها “تغییر می‌کند” و در نهایت هر دو پستان تقریباً به یک اندازه فیبروکیستیک می‌شوند.
در کدام خانمها پستان فیبروکیستیک ایجاد میشود؟ آیا بعد از یائسگی می‌توانید به این بیماری مبتلا شوید؟
بیماری پستان فیبروکیستیک در درجه اول زنان 30 ساله و بالاتر را درگیر می‌کند. دلیل این امر این است که این بیماری احتمالاً از روند تجمعی چرخه‌های هورمونی مکرر ماهانه، تجمع مایعات، سلولها و بقایای سلولی در داخل پستان ناشی میشود. این روند با بلوغ آغاز میشود و از طریق یائسگی ادامه می‌یابد. بعد از یائسگی، عارضه پستان فیبروکیستیک دیگر مشکلی ایجاد نمی‌کند.
چه عواملی باعث ایجاد کیست، “سینه‌های فیبروکیستیک” یا “برآمده” می‌شوند؟
عارضه پستان فیبروکیستیک شامل بافت پستانی غده‌ای است. تنها عملکرد بیولوژیکی شناخته شده این غدد، تولید یا ترشح شیر است. بافت غده با اشغال بخش عمده‌ای از پستان، توسط بافت چربی و عناصر پشتیبانی احاطه شده است. بافت غده ای از انواع مختلف سلولها تشکیل شده است:
(1) خوشه سلولهای ترشحی (سلولهایی که شیر تولید می‌کنند) که به مجاری شیر (لوله‌های ریز) متصل می‌شوند
(2) سلولهایی که سطوح سلولهای ترشحی را پوشانده و سلولهای اپیتلیال نامیده می‌شوند.
مهمترین عامل موثر در بیماری فیبروکیستیک پستان، تغییرات هورمونی طبیعی یک زن در طول چرخه ماهانه است. بسیاری از تغییرات هورمونی هنگامی رخ می‌دهد که بدن زن هر ماه خود را برای بارداری احتمالی آماده می‌کند. مهمترین این هورمون‌ها استروژن و پروژسترون هستند. آنها با رشد و تکثیر سلولها مستقیماً بر بافتهای پستان تأثیر می‌گذارند.
بسیاری از هورمون‌ها به غیر از استروژن و پروژسترون نیز در ایجاد سینه‌های فیبروکیستیک نقش مهمی دارند. پرولاکتین، فاکتور رشد، انسولین و هورمون تیروئید از دیگر هورمونهای اصلی دیگری هستند که در خارج از بافت پستان تولید می‌شوند، اما به روش‌های مهمی روی پستان عمل می‌کنند. بعلاوه، سینه خود از سلولهای غده‌ای و چربی محصولات هورمونی تولید می‌کند.
سیگنالهایی که از این محصولات هورمونی ترشح می‌شوند به سلولهای پستان مجاور ارسال می‌شوند. سیگنال‌های حاصل از این عوامل مانند هورمون ممکن است در واقع عوامل اصلی در علائم بیماری پستان فیبروکیستیک باشند. این مواد همچنین ممکن است اثرات استروژن و پروژسترون و بالعکس را افزایش دهند.
همان هورمونهای چرخه‌ای که بافت غده‌ای در پستان را برای احتمال تولید شیر(شیردهی) آماده می‌کنند نیز مربوط به دوره قاعدگی یک زن هستند. با این حال، تفاوت عمده‌ای بین آنچه در پستان و رحم اتفاق می‌افتد وجود دارد.
در رحم این هورمون‌ها، رشد و تکثیر سلولهای پوشش دهنده رحم را تقویت می‌کنند. اگر حاملگی اتفاق نیفتد، این پوشش داخلی رحم کَنده شده و در حین قاعدگی از بدن یک زن تخلیه میشود.
در پستان همین هورمون‌ها رشد بافت پستانی غده را تحریک می‌کنند. آنها همچنین فعالیت رگهای خونی، متابولیسم سلول و بافت حمایت کننده را افزایش می‌دهند. تمام این فعالیت‌ها ممکن است به احساس سیری و احتباس مایعات که زنان معمولاً قبل از قاعدگی تجربه می‌کنند، کمک کند.
با این حال وقتی چرخه ماهانه به پایان می‌رسد این سلولهای تحریک شده پستان نمی‌توانند به راحتی از بین بروند و مانند پوشش رحم از بدن خارج شوند. در عوض بسیاری از این سلولهای پستانی تحت فرایند مرگِ برنامه ریزی شده سلول به نام آپوپتوز قرار می‌گیرند. در طی آپوپتوز آنزیم‌هایی فعال می‌شوند که هضم سلولها را از درون آغاز می‌کنند. این سلولها تجزیه می‌شوند و سپس قطعات سلولی حاصل بیشتر توسط سلولهای جرم‌گیر (سلولهای التهابی) و سلولهای غده‌ای مجاور تجزیه می‌شوند.
در طی این فرآیند قطعات سلولهای شکسته و التهاب ممکن است منجر به ایجاد زخم (فیبروز) شود که به مجاری و خوشه‌های بافت غده در سینه آسیب می‌رساند. سلولهای التهابی و برخی از قطعات تجزیه ممکن است مواد هورمون مانندی را ترشح کنند که به نوبه خود بر روی سلولهای پشتیبانی کننده غده، مجاری و ساختاری مجاور عمل می‌کنند.
میزان محصولات تجزیه سلولی میزان التهاب و کارایی روند پاکسازی سلولی در پستان در هر فرد متفاوت است. این عوامل همچنین ممکن است از یک ماه به ماه دیگر در یک فرد متفاوت باشد. حتی ممکن است در نواحی مختلف یک پستان متفاوت باشد.
آیا کافئین و سایر مواد غذایی موجود در رژیم غذایی می‌توانند باعث پستانهای فیبروکیستیک شوند؟
کافئین نقش مهمی در ایجاد علائم و یا ایجاد زخم (فیبروکیستیک) در وضعیت سینه فیبروکیستیک دارد. با این حال هنگام بررسی شواهد علمی، هیچگونه مدرک علمی اثبات شده دال بر اینکه کافئین عامل ایجاد فیبروکیستیک باشد وجود ندارد. علاوه بر این، به نظر می‌رسد هیچ مدرکی وجود ندارد که کافئین خطر ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد. با این حال در زنان مبتلا به بیماری سینه فیبروکیستیک، آزمایش محدودیت کافئین ممکن است مفید باشد.(توجه داشته باشید که قهوه تنها منبع کافئین نیست. چای، شکلات و برخی نوشیدنی‌های غیرالکلی حاوی کافئین هستند.)
در این زمان شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد عوامل غذایی و هورمونی می‌توانند بر وضعیت سینه‌های فیبروکیستیک تأثیر بگذارند. هنوز ارتباط مستقیمی بین عوامل رژیم غذایی و وضعیت فیبروکیستیک پستان ایجاد نشده است.
علائم برجستگی کیست یا فیبروز سینه‌ها چیست؟
در بعضی از خانمها علائم بیماری پستان فیبروکیستیک می‌تواند بسیار کم باشد، با کمترین حساسیت یا درد پستان. علائم همچنین می‌توانند از نظر زمانی محدود شوند و معمولاً فقط قبل از قاعدگی بروز می‌کنند. حتی در صورت معاینه پستان توسط خود زن یا توسط پزشک ممکن است هیچ توده‌ای احساس نشود. در فردی دیگر با پستانهای فیبروکیستیک، سینه‌های دردناک و حساسیت به لمس ثابت است و بسیاری از نواحی برآمده یا گره‌ای در هر دو پستان احساس میشود.
کیست و فیبروز ؛ هیپرپلازی و هیپرپلازی غیرمعمول
هنگامی که نمونه‌برداری از بافت پستان در زیر میکروسکوپ بررسی میشود می‌توان انواع مختلف بیماری سینه فیبروکیستیک را شناسایی کرد. برخی از موارد بیماری سینه فیبروکیستیک اختلال کمی در بافت پستان را نشان می‌دهد. موارد دیگر شامل تعداد زیادی کیست، همراه با بافت فیبری (اسکار) در بافت پستان است. بعلاوه در بعضی موارد از بیماری سینه فیبروکیستیک، سلولهای پستان ظاهر طبیعی ندارند.
کیست و فیبروز
معمولاً حتی زمانی که سینه برای تولید شیر تحریک نمی‌شود، برخی از سلولهای غده‌ای ترشحی تولید می‌شوند. این ترشحات به طور معمول در مجاری مجدداً جذب می‌شوند. با این حال، اگر آسیب و زخم بافتی (فیبروز) در پستان وجود داشته باشد، این ترشحات ممکن است در قسمتهای غده‌ای پستانها به دام بیفتند، در نتیجه منجر به تشکیل کیسه های پر از مایع به نام کیست می‌شوند. در بعضی از مناطق پستان، ممکن است ترشحات مایع بیش از حد به دلیل تحریک توسط مواد مشابه هورمون وجود داشته باشد. کیست‌های حاصل ممکن است میکروسکوپی باقی بمانند یا بزرگ شوند تا جایی که حاوی چندین قاشق چای خوری یا حتی قاشق غذاخوری مایع باشند. این کیست‌های بزرگتر ممکن است قابل لمس باشند. حتی کیست‌های میکروسکوپی در صورت جمع شدن بسیاری از کیست‌ها و تجمع بافت فیبری (اسکار) در اطراف کیست ها، گاهی اوقات ممکن است به عنوان توده‌های قابل لمس احساس شوند.
هیپرپلازی و هیپرپلازی غیر معمول سلولهای پستان
با تحریک مکرر از هورمونهای طبیعی و احتمالاً اثرات بسیاری از مواد هورمون مانند که در پستان تولید می‌شوند، ممکن است در نهایت تعدادی از سلولهای اپیتلیال (سلولهایی که مجاری را در پستان پوشش می‌دهند) برخی از کنترلهای ژنتیکی خود را از دست بدهند که به طور معمول ضرب آنها را محدود می‌کند (تقسیم سلول). وقتی این اتفاق می‌افتد سلول ها ممکن است تکثیر یافته و منجر به الگوی ساختاری غیرطبیعی سلولهای اپیتلیال شوند. این تکثیر بیش از حد سلولها را هیپرپلازی می‌نامند. گاهی اوقات این سلولهای در حال تکثیر به صورت غیرطبیعی رشد می‌کنند. همانطور که سلولهای طبیعی دیگر به چرخه خود ادامه می‌دهند، این سلولهای غیرمعمول می‌توانند به داخل حرکت کنند، گسترش یافته و روی هم انباشته شوند. این رشد بیش از حد گسترده و تجمع سلولهای غیر معمولی را هیپرپلازی غیرمعمول می‌نامند.
آیا سینه‌های فیبروکیستیک با افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه ارتباط دارند؟
بیماری سینه فیبروکیستیک که شامل هیپرپلازی است در مقایسه با زنان بدون تغییرات فیبروکیستیک با افزایش نسبی خطر سرطان سینه و هیپرپلازی غیرمعمول همراه است. دلیل این امر این است که خطاهای ژنتیکی (جهش‌ها) در سلولهایی شروع به جمع شدن می‌کنند که دیگر به طور عادی به سیگنالهایی که معمولاً رشد و تقسیم سلول را کنترل می‌کنند پاسخ نمی‌دهند. این سلولها همچنین ممکن است توانایی نقص در ترمیم آسیب ژنتیکی را داشته باشند. با افزایش تعداد سلولهای غیر معمولی، آنها خطاهای اضافی ژنتیکی را روی هم انباشته می‌کنند.
سموم محیطی غذایی و متابولیکی نیز ممکن است با سیستم هورمونی پیچیده زن تعامل داشته باشند تا خطر جهش را افزایش داده و در نتیجه خطر ابتلا به سرطان سینه را افزایش دهند. ثابت شده است که افراد از نظر توانایی تجزیه و دفع سموم از بدن تفاوت قابل توجهی دارند. برخی از این واکنشهای متنوع به سموم ممکن است به دلیل اختلاف ارثی باشد. احتمال آسیب DNA (منجر به اشتباهات ژنتیکی یا جهش)، که می‌تواند توسط عوامل آسیب رسان مختلف همراه با تحریک تقسیم سلولی ایجاد شود، در نهایت منجر به خطر ابتلا به سرطان سینه میشود که با برخی موارد عارضه سینه فیبروکیستیک مرتبط است. توانایی شناسایی و ترمیم آسیب DNA، فرایندی که سلولها باید به طور مداوم انجام دهند، در هر فرد متفاوت است.
چگونه عارضه سینه فیبروکیستیک تشخیص داده میشود؟ آیا به بیوپسی پستان نیاز دارم؟
مشکل اساسی در عارضه سینه فیبروکیستیک تهدید به ابتلا به سرطان سینه است. بیماری سینه فیبروکیستیک، خوش خیم (غیر سرطانی) و بسیار شایع است. علاوه بر این سرطان سینه یک عارضه شایع در زنان است. هم عارضه خوش خیم و هم عارضه بدخیم، هر دو این اندام را درگیر می‌کنند و هر دو می‌توانند حاوی توده‌های پستان باشند. توده‌های فیبروکیستیک در سینه می‌تواند همانند سرطان سینه باشد. همچنین گاهی اوقات تشخیص سرطان سینه را دشوار می‌کند. بنابراین عارضه سینه فیبروکیستیک اغلب بیمار و پزشک وی را کاملاً نگران می‌کند که آیا احتمال سرطان پستان وجود دارد یا خیر. اگر سینه‌های خانم فیبروکیستیک باشد، آزمایشات تشخیصی دیگری علاوه بر انجام ماموگرافی غربالگری ممکن است برای بررسی سرطان پستان زمینه‌ای لازم باشد.
یکی از شاخص های رایج بیماری پستان فیبروکیستیک درد یا ناراحتی سینه است، اما زنان مبتلا به سینه فیبروکیستیک همچنین ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند. اگر ناراحتی وجود داشته باشد ممکن است احساس درد کسل کننده و شدید در سینه‌ها، حساسیت به پستان، خارش نوک سینه و یا احساس پری در سینه‌ها باشد. این علائم ممکن است مداوم یا متناوب باشند، که اغلب در شروع هر دوره قاعدگی ظاهر می‌شوند و بلافاصله پس از آن از بین می‌روند.
معاینه بالینی
روش اصلی تشخیص بیماری سینه فیبروکیستیک، لمس و احساس نواحی برآمده در سینه‌ها است. این توده‌ها ممکن است توسط یک خانم در معاینه خود یا توسط پزشک تشخیص داده شود. این برآمدگی معمولاً در ربع قسمت فوقانی سینه دیده میشود. (سینه به طور معمول به چهار ربع یا چهار قسمت تقسیم میشود. ربع فوقانی خارجی نزدیکترین حالت به زیر بغل است.) توده‌هایی که در عارضه سینه فیبروکیستیک هستند به طور معمول متحرک هستند. آنها معمولاً به صورت گرد احساس می‌شوند، حاشیه‌های صاف دارند و ممکن است حالت لاستیکی یا تا حدی قابل تغییر داشته باشند. گاهی اوقات ممکن است نواحی فیبروکیستیک نامنظم باشند، مانند برجستگی یا مانند مهره‌های ریز باشند. تمام این ویژگی‌ها در زنان یکسان نبوده و متغیر است.
غربالگری
بررسی سینه‌های بسیار فیبروکیستیک در زنان با لمس (لمس و احساس) بسیار دشوار است. حتی تفسیر ماموگرافی از چنین سینه‌های بسیار فیبروکیستیک ممکن است دشوار باشد. در این موارد معاینات تخصصی سونوگرافی سینه و سایر آزمایشات می‌تواند برای غربالگری سرطان بسیار مفید باشد. برای تشخیص دقیق و ایجاد تمایز بین وضعیت فیبروکیستیک سینه و سرطان سینه ممکن است گاهی اوقات تهیه نمونه (بیوپسی) از بافت پستان با سوزن یا از طریق جراحی لازم باشد.
نمونه برداری از پستان
یک دلیل برای انجام بیوپسی سینه تشخیص سرطان سینه است. دلیل دیگر شناسایی زنان مبتلا به بیماری سینه فیبروکیستیک است که ممکن است هیپرپلازی غیرمعمول داشته باشند و در آینده بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان سینه باشند. با این حال باید توجه داشت که شدت علائم و علائم بالینی زن در وضعیت پستان فیبروکیستیک (درد و برآمدگی) لزوماً با شدت یا تغییرات سلولی مشاهده شده در زیر میکروسکوپ ارتباط ندارد. بنابراین تشخیص زنی که مبتلا به بیماری سینه فیبروکیستیک است و نیاز به نمونه برداری دارد امری دشوار است.
دلایل دیگر اینکه چرا بیوپسی سینه در مورد هر خانمی که بیماری سینه فیبروکیستیک دارد انجام نمی‌شود شامل:
(1) ماهیت تهاجمی روش بیوپسی است.
(2) ضرورت بیهوشی
(3) ملاحظات سود هزینه
در عوض اکثر زنان مبتلا به بیماری سینه فیبروکیستیک به مرور زمان تحت نظر قرار دارند گویی همه در معرض خطر ابتلا به سرطان سینه هستند. خود زن باید اطمینان حاصل کند که پزشک بطور منظم او را تحت نظر دارد.
درمان سینه فیبروکیستیک
درمان‌های مربوط به بیماری سینه فیبروکیستیک باعث تسکین علائم (مانند درد و حساسیت پستان) و اصلاح بی نظمی‌های هورمونی میشود.
تسکین علائم
برخی اقدامات ساده مانند پشتیبانی کافی از سینه‌ها و شاید نپوشیدن سوتین در شب می‌تواند بسیاری از علائم بیماری سینه فیبروکیستیک را تسکین دهد. داروهای ضد التهاب به عنوان مثال داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی یا NSAID (آسپیرین، ایبوپروفن (Motrin، Aleve) و ناپروکسن (Aleve، Naproxyn، Anaprox)) یا استامینوفن (Tylenol و غیره…) اغلب درد سینه را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهند.
ویتامین‌ها و مکمل‌ها
- گزارشاتی وجود دارد که حاکی از آن است که انواع ویتامین‌ها می‌توانند در تسکین علائم بیماری سینه فیبروکیستیک مفید باشند. اینها شامل ویتامین C، ویتامین E، ویتامین B6 و ویتامین A و غیره است. به طور کلی، دلیل استفاده از این ویتامین‌ها نامشخص است و براساس مطالعات بالینی کنترل شده نیست. ممکن است استثناً ویتامین E باشد که حداقل در بعضی از مطالعات به نظر می‌رسد یک مزیت قابل اندازه‌گیری برای برخی از بیماران باشد.
- یکی دیگر از مکمل‌های غذایی که ادعا شده است در مطالعات بالینی فوایدی دارد روغن گل مغربی است. این ماده حاوی اسیدهای چرب ضروری خاصی است که گفته میشود برخی بیماران مبتلا به بیماری سینه فیبروکیستیک با مصرف آن درد سینه‌ها کاهش یافته است. هیچ مدرکی نشان دهنده اصلاح (وضوح) ناهنجاریهای سلولی میکروسکوپی با استفاده از این ماده نیست، اما برخی از زنان با این مکمل تسکین علائم را تجربه می‌کنند.
هورمون درمانی
- برخی از زنان با چرخه قاعدگی بسیار نامنظم به تدریج از بیماری سینه فیبروکیستیک شدیدتر رنج می‌برند. این تمایل به احتمال زیاد به دلیل تحریک طولانی مدت و نامنظم هورمونی سینه‌ها است. در این بیماران ایجاد نظم در چرخه قاعدگی با داروهای ضد بارداری خوراکی گاهی اوقات مفید است. به نظر می‌رسد چرخه‌های منظم باعث میشود که در پایان هر چرخه قاعدگی، بافت پستان به طور کامل بهبود یابد.
- در بیمارانی که تحت عمل جراحی رحم قرار گرفته اند و تحت هورمون درمانی هستند، ممکن است در طول هر چرخه ماهیانه به مدت 5 روز استروژن تولید نکنند. باز هم این برنامه برای جلوگیری از تحریک مداوم بافتهای پستان توسط استروژن طراحی شده است. مهم است که هرگونه تنظیم هورمونی تحت نظارت مستقیم پزشک باشد.
- برخی از ناهنجاریهای معمول هورمونی (غدد درون ریز)، مانند دیابت یا اختلال عملکرد تیروئید ممکن است در شرایط پستان فیبروکیستیک نقش داشته باشد. از آنجا که این بیماری‌ها ممکن است علائم بیماری پستان فیبروکیستیک را تشدید کنند، باید تشخیص داده و درمان شوند.
- مطالعات نشان داده است که برخی از مزایای استفاده کوتاه مدت از داروی ضد استروژنی تاموکسیفن در تسکین درد سینه وجود دارد. با این حال، مصرف تاموکسیفن (Nolvadex) ممکن است با تعدادی از عوارض جانبی همراه باشد، به خصوص در زنان یائسه، و استفاده از آن باید در کوتاه مدت محدود شود. به همین ترتیب، ثابت شده که داروی استروئید آندروژنیک دانازول (Doctrine) درد سینه و اندازه غده را در زنان مبتلا به بیماری سینه فیبروکیستیک کاهش می‌دهد. دانازول همچنین با تعدادی از عوارض جانبی جدی همراه است. در صورت داشتن درد شدید دوره‌ای در سینه پزشک ممکن است تاموکسیفن یا دانازول را تجویز کند.
