همانطور که میدانید سن فقط یک عدد است. با این حال زمانی که پای بارداری و داشتن یک بارداری سالم به میان میآید، سن مادر مهم است. البته اکثر بانوان سالمی که بعد از 35 سالگی و حتی در چهل سالگی باردار میشوند، نوزادان سالمی را به دنیا میآورند. اما این نکته به این معنا نیست که نباید مراقبتهای هوشمندانهای را برای به حداکثر رساندن شانس بارداری سالم و به دنیا آوردن یک نوزاد سالم انجام دهید.
علائم بارداری
بعضی از نشانههای بارداری عبارت است از:
- تاخیر در عادت ماهانه: پریود نشدن احتمالاً نخستین و قابل اتکاترین علامت بارداری است، هرچند احتمال خونریزی خفیف یا پریود جزئی حتی در دوران بارداری وجود دارد.
- تکرر ادرار در بارداری: اگر در طول روز، به ویژه شبها بیشتر از مواقع عادی نیاز به ادرار کردن دارید، این تکرر ادرار میتواند نشانه بارداری باشد.
- متورم شدن، گزگز کردن و حساس به لمس شدن سینهها: سینهها تقریباً مانند روزهای قبل از عادت ماهانه حساستر و بزرگتر میشود. همچنین ممکن است سینهها گزگز کند، نوک سینهها تیره شود و رگهای آن مشخصتر شود.
- ویار و تغییر ذائقه: از نشانههای اولیه بارداری میتوان به تغییر ذائقه و ویار اشاره کرد. حواس چشایی و بویایی مادر قویتر میشود و طعم فلز مانندی را در دهان حس میکند یا نسبت به بعضی غذاها ویار پیدا میکند. از طرفی غذاها و نوشیدنیهایی، مانند قهوه یا چای که زمانی دوست داشتید، حالتان را به هم میزند.
- خستگی: احساس خستگی یکی از عوارض شایع بارداری، به ویژه در 12 هفته نخست است. خستگی پیآمد تغییرات هورمونی است که در بدن مادر رخ میدهد و او را خسته و خلق و خویش را عوض میکند.
- ترشحات: ترشحات شیری و با بویی مانند بوی مشک در واقع مکانیسم بدن برای تمیز کردن دهانه رحم است. ترشحات واژن در تمام طول زندگی بانوان طبیعی است، اما در دوران بارداری بیشتر از معمول میشود.
- انقباض و دل درد: انقباض و درد ناشی از لانهگزینی در اوایل بارداری و زمانی رخ میدهد که تخمک باردار شده در دیواره رحم جای میگیرد. این احساس گرفتگی در هفتههای بعد نتیجهی درد رباط گرد یا انقباضهای براکستون هیکس است.
- سردرد: تغییرات هورمونی، خستگی و تنش همگی موجب سردرد میشود، البته سردرد میتواند علامت فشار خون بالا نیز باشد، بنابراین حتماً سردردتان را به پزشک اطلاع دهید.
- افزایش وزن: افزایش وزن در دوران بارداری طبیعی و لازم است. اگر شاخص توده بدن (BMI) قبل از بارداری در حد متوسط باشد، انتظار میرود که وزن 16 ـ 11 کیلوگرم بیشتر شود. میزان نرمال افزایش وزن به وزن اولیه مادر بستگی دارد.
- کمر درد:: تغییرات هورمونی، افزایش وزن و تغییر وضعیت اندامی به دلیل وجود جنین در حال رشد در رحم باعث کمر درد میشود.
- سوزش سر دل: تغییرات هورمونی عضلاتی را شل میکند که اسیدهای گوارشی را از مری دور نگه میدارد، هرچند فشار آوردن نوزاد در حال رشد به معده نیز میتواند باعث سوزش سردل شود.
- یبوست و نفخ: هورمونهای بارداری عضلات روده را ضعیف میکند و گوارش را کند میکند.
- خارش پوست: کشیده شدن پوست شکم، سینه، دست و پا در زمان بارداری موجب خارش میشود.
- تنگی نفس: هورمونهای بارداری بر تعداد و عمق نفسها اثر میگذارد و در نتیجه مادر سریعتر از نفس میافتد و خسته میشود. چون نوزاد و همین طور اضافه وزن به ریههای مادر فشار میآورد، مادر دچار تنگی نفس میشود و از نفس میافتد.
خطرات بارداری در سنین بالا
ساعت بیولوژیک بدن یکی از واقعیتهای زندگی است، اما هیچ چیز جادویی درباره 35 سالگی وجود ندارد. 35 سالگی نیز سنی مانند بقیهی سنها است و فقط خطرات و عوارض بارداری در این سن باید با دقت و احتیاط بیشتری بررسی شود. برای مثال بارداری در سن 35 سالگی و بالاتر با شرایط زیر همراه است:
- باردار شدن مدت بیشتری طول میکشد: هر فردی در زمان تولد تعداد تخمکهای معینی دارد. هر چه به اواسط یا اواخر دهه چهارم زندگی نزدیک میشویم، کیفیت و کمیت تخمکها کمتر میشود. به علاوه تخمکهای زنان مسنتر به راحتی تخمکهای زنان جوانتر بارور نمیشود. اگر بیشتر از 35 سال دارید و بعد از 6 ماه تلاش نتوانستهاید، آبستن شوید، بهتر است با پزشک مشورت کنید.
- احتمال بارداری چندقلویی افزایش مییابد: احتمال بارداری دوقلویی همگام با افزایش سن بیشتر میشود؛ این ارتباط از تغییرات هورمونی نشأت میگیرد که باعث میشود چند تخمک همزمان آزاد شود. استفاده از تکنولوژیهای کمک باروری، مانند آی وی اف نیز بیتاثیر نیست.
- احتمال ابتلا به دیابت بارداری بیشتر میشود: این نوع دیابت که فقط در دوران بارداری رخ میدهد، در سنین بالا شایعتر است. کنترل کردن دقیق قند خون از طریق فعالیت بدنی و رژیم غذایی ضروری است. مصرف دارو نیز گاهی اوقات لازم است. دیابت بارداری در صورت درمان نشدن باعث میشود که نوزاد بزرگتر از حد عادی شود و در نتیجه خطر آسیبدیدگی در زمان وضع حمل افزایش مییابد. دیابت بارداری خطر زایمان زودرس و بالا رفتن فشار خون را در دوران بارداری بیشتر میکند و نوزاد را در زمان زایمان در معرض عوارض متعدد قرار میدهد.
- احتمال بالا رفتن فشار خون در بارداری در سنین بالاتر بیشتر است: پژوهشها نشان میدهد که بالا رفتن فشار خون در دوران بارداری در سنین بالاتر شایعتر است. پزشک فشار خون مادر و رشد و نمو نوزاد را به دقت کنترل میکند. مادرانی که در سن بالا باردار میشوند، تعداد دفعات بیشتری باید به متخصص مراجعه کنند و شاید برای جلوگیری از بروز عوارض لازم باشد که زایمان زودتر از موعد مقرر انجام شود.
- در بارداری در سنین بالا خطر زایمان زودرس و پایین بودن وزن نوزاد در زمان تولد بیشتر است: نوزادان زودرس غالباً به عارضههای متعددی مبتلا میشوند.
- ضرورت انجام سزارین در سنین بالاتر بیشتر است: مادرانی که در سنین بالا حامله میشوند، بیشتر در معرض خطرات و عوارض بارداری قرار دارند و به همین دلیل ممکن است لازم باشد که سزارین انجام دهند. یکی از خطرات بارداری در سنین بالا این است که جفت دهانه رحم را مسدود میکند.
- خطر بروز ناهنجاریهای کروموزومی در سنین بالاتر بیشتر است: نوزادانی که مادرانشان سن بالا دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به مشکلات کروموزومی مانند سندرم داون قرار دارند.
- خطر بارداری ناموفق در سنین بالاتر بیشتر است: خطر بارداری ناموفق، سقط جنین و مردهزایی، همگام با بالا رفتن سن به دلیل ابتلا مادر به بیماریهای مختلف یا ناهنجاریهای کروموزومی جنینی افزایش مییابد. پژوهشها بیانگر آن است که کاهش کیفیت تخمکها همراه با افزایش خطر ابتلا به عارضههای مزمنی مانند دیابت و فشار خون بالا احتمال سقط جنین را افزایش میدهد. از پزشک معالجتان درباره مراقبتهای خاص بارداری در سن بالا و نظارت بر سلامتی نوزاد در هفتههای پایانی بارداری راهنمایی بخواهید.
راهکارهایی برای بارداری سالم در سن بالا
- معاینه و مشاوره قبل از بارداری: زمانی که تصمیم گرفتید که برای بارداری آماده هستید، باید اقداماتی را قبل از آبستنی انجام دهید. برای معاینه به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید که مشکلی برای بارداری ندارید و سالم هستید. با پزشک مشورت کنید تا اطمینان حاصل کنید که از نظر روحی نیز برای بارداری آماد هستید.
- مراقبتهای بارداری را جدی بگیرید و از همان ابتدا رعایت کنید: هشت هفته نخست بارداری برای رشد جنین بسیار مهم است. مراقبتهای زودهنگام و منظم بارداری، شامل غربالگری، معاینات منظم، آموزش بارداری و زایمان و مشاوره و حمایت، شانس موفقیت بارداری ایمن و به دنیا آوردن نوزاد سالم را افزایش میدهد. مراقبت بارداری برای حمایت و محافظت از زنان بالاتر از 35 سال ضروری است. متخصص با معاینات منظم میتواند خطر ابتلا به عارضههای شایع در بارداری در سنین بالا را ارزیابی کند و اقدامات لازم را قبل از بروز عوارض انجام دهد. برای مثال خطر ابتلا به دیابت بارداری نسبت مستقیم با سن دارد، این عارضه باعث بالا رفتن فشار خون و پروتئین در ادرار میشود. متخصص فشار خون را در معاینات دوران بارداری کنترل میکند، برای اندازهگیری قند و پروتئین در ادرار و گلوکز در خون دستور آزمایش میدهد. به این ترتیب هر گونه مشکل احتمالی قبل از آن که خطری ایجاد کند، تشخیص داده و به سرعت درمان میشود.
- آزمایشهای اختیاری برای زنان بالای 35 سال را انجام دهید: پزشک دستور انجام آزمایشهایی را میدهد که مخصوص بانوانی طراحی شده که در سنین بالا باردار میشوند. این آزمایشها برای تعیین احتمال دچار شدن نوزاد به نقصهای مادرزادی مهم است. از پزشک معالجتان بخواهید که این آزمایشها را برایتان توضیح دهد تا از خطرات و مزایای هر یک مطلع شوید و تصمیمی آگاهانه بگیرید.
- ویتامینهای بارداری (پریناتال) مصرف کنید: تمام بانوانی که در سن فرزندآوری قرار دارند، باید هر روز ویتامین بارداری مصرف کنند که حاوی حداقل 400 میکروگرم فولیک اسید است. دریافت روزانهی مقدار کافی فولیک اسید قبل از بارداری و در طول سه ماه نخست بارداری از بروز نقصهای مادرزادی در نخاع و مغز نوزاد جلوگیری میکند. مصرف فولیک اسید برای محافظت بیشتر از مادرانی مهم است که در سن بالا باردار میشوند و احتمال این که نوزادانی با نقص مادرزادی به دنیا بیاورند، بیشتر است. بعضی ویتامینهای پریناتال حاوی 1000 ـ 800 میکروگرم فولیک اسید هستند و مصرف آنها در دوران بارداری ایمن است. در واقع برخی بانوان برای پیشگیری از نقصهای مادرزادی به بیشتر از 400 میکروگرم فولیک اسید نیاز دارند. در هر حال بدون دستور پزشک نباید بیشتر از 1000 میکروگرم (یک میلی گرم) فولیک اسید در روز مصرف کنید. بانوانی که سابقه به دنیا آوردن فرزندانی مبتلا به نقص لوله عصبی دارند، به 4000 میکروگرم فولیک اسید نیاز دارند.
توصیههایی برای کاهش خطر عوارض بارداری در سنین بالا
چنانچه در دوران بارداری از خودتان به خوبی مراقبت کنید، بهتر میتوانید عارضههای فعلی را مدیریت کنید و از ابتلا به دیابت بارداری و بالا رفتن فشار خون جلوگیری کنید. از یاد نبرید هر چه مادر سالمتر باشد، فرزند سالمتری را نیز در رحم پرورش خواهد داد:
- جلسات معاینه را فراموش نکنید: اگر به بیماریهای مزمنی مانند دیابت یا فشار خون بالا مبتلا هستید، حتماً در وقتهای تعیین شده به پزشک مراجعه کنید. عارضهتان را قبل از بارداری مدیریت کنید تا سلامت خود و فرزندتان را تضمین کرده باشید. ویزیتهای دورهای دندانپزشکی و جرمگیری را نیز از یاد نبرید. اگر لثهها و دندانها سالم باشد، خطر زایمان زودرس و پایین بودن وزن نوزاد در زمان تولد کمتر میشود.
- رژیم غذایی سالم و متعادلی داشته باشید: خوردن غذاهای مختلف کمک میکند که مواد مغذی لازم را دریافت کنید. میوه و سبزیجات فراوان، غلات کامل و سبوسدار، لوبیا و حبوبات، گوشت قرمز بدون چربی و لبنیات کم چرب مصرف کنید. روزانه باید حداقل چهار وعده لبنیات و دیگر فراوردههای غنی از کلسیم بخورید یا بنوشید. به این ترتیب سلامت دندانها و استخوانهایتان را در زمان رشد کودک حفظ میکنید. غذاهای سرشار از فولیک اسید، مانند سبزیجات سبزبرگ، جگر، لوبیای خشک شده و بعضی مرکبات را در برنامه غذایی خود بگنجانید.
- وزنتان را به حد توصیه شده برسانید: از پزشک خود بپرسید که چه وزنی برایتان مناسب است. زنان با BMI نرمال میتوانند 16 ـ 11 کیلوگرم در دوران بارداری اضافه وزن پیدا کنند. اگر قبل از بارداری اضافه وزن داشته باشید، پزشک توصیه میکند که این اضافه وزن را در حد 11 ـ 7 کیلوگرم نگه دارید. اما اگر چاق باشید، اضافه وزن در حد 9 ـ 5 کیلوگرم مجاز است. نگه داشتن وزن در حد مناسب خطر رشد آهستهی نوزاد و زایمان زودرس را کاهش میدهد. همچنین وزن مناسب از بروز عوارض بارداری مانند دیابت بارداری و فشار خون بالا جلوگیری میکند.
- ورزش کنید: ورزش منظم کمک میکند تا وزنتان را در حد مناسب نگه دارید، قدرتتان را حفظ کنید و استرستان را کم کنید. البته حتماً درباره برنامه تمرینی مناسب با پزشک معالجتان مشورت کنید. به احتمال زیاد میتوانید برنامه ورزشی معمول خود را در دوران بارداری هم ادامه دهید. اما اگر لازم باشد که تغییری را در برنامه ورزشی روزانهتان ایجاد کنید یا تمرینهای سبکتری را انجام دهید، پزشک راهنماییتان خواهد کرد.
- سیگار را ترک کنید: استعمال دخانیات در دوران بارداری، چه در سن بالا، چه در دوران جوانی مضر است. سیگار کشیدن خطر پایین بودن وزن نوزاد را در زمان تولد افزایش میدهد، همانطور که گفته شد، این مشکل در سنین بالا شایع است. به علاوه ترک سیگار از ابتلا به مسمومیت بارداری (پره اکلامپسی) جلوگیری میکند.
- درباره مصرف داروها با پزشک معالجتان مشورت کنید: از پزشکتان سوال کنید که مصرف چه داروهایی در دوران بارداری و شیردهی ایمن است. هیچ داروی تجویزی و بدون نسخه، مکمل یا داروهای گیاهی را بدون مشورت با پزشک مصرف نکنید.
